С.Мөнхбат: “Улс төрийн шинжлэх ухааны нэвтэрхий толь бичиг” бүтээх ажил ид үргэлжилж байна

Монгол Улсын Шадар сайд У.Хүрэлсүхийн ивээл дор  “Улс төрийн шинжлэх ухааны нэвтэрхий толь бичиг” бүтээх ажил өрнөж байна. Үндсэн хуулийн өдөр буюу ирэх 2016 оны нэгдүгээр сарын 13-нд уншигчдын гар дээр очих эл бүтээлийн талаар эрдэмтдийн багийг ахлан ажиллаж буй  МУИС-ийн улс төр судлалын тэнхимийн эрхлэгч, Олон улсын улс төрийн шинжлэх ухааны холбооны гишүүн, доктор, дэд профессор С.Мөнхбаттай ярилцлаа.

-“Улс төрийн шинжлэх ухаа­ны нэвтэрхий толь бичиг”-ийг та­най тэнхим анхлан бүтээх  санаа­чилгыг гаргасан уу?

-Тийм ээ. Монгол Улсад улс­тө­рийн шинжлэх ухаан орчин үеийн онол аргазүй, хандлагаар хөг­жөөд 25 жилийн нүүрийг үзэж бай­на. Энэ 25 жилийн хугацаанд ма­най тэн­хим  Монгол Улс дахь улс тө­рийн шинжлэх ухааны гол цөм нь байж, сургалт, судалгааны аж­лаа­раа тэргүүлэх байр суурьтай явж ир­сэн. Улс төрийн шинжлэх ухаан нийгэм, хүмүүнлэгийн бусад шинж­лэх ухаантай тухайлбал фи­ло­софи, түүх, эдийн засгийн ухаанууд­тай харьцуулахад харьцангуй за­­луу шинжлэх ухаан.

Гэхдээ өн­гөр­сөн зууны 50-иад оноос улс тө­рийн шинж­лэх ухааны хөгжил эрчим­жиж бие даасан шинжлэх ухаан мөн гэдгийг дэлхий нийтээрээ хү­лээн зөвшөөрсөн байдаг. Бие даан хөгжсөн дал орчим жилийн хуга­цаанд улс төрийн шинжлэх ухааны сур­галт, судалгаа дэлхий дахинаа эрчимтэй хөгжсөн.

Ардчиллын хоёр, гурав дахь давалгаа явагдаж дэлхийн улс орнуудад ардчиллыг хөгжүүлэх, нийгмийн тогтолцоог ардчилах үйл явц эрчимжсэн яв­дал энэхүү шинжлэх ухааны хөгж­лийг илүү ахисан төвшинд гаргах шаард­лагыг бий болгосон. Энэ ч утгаараа Өрнөдийн орнуудад ту­хайлбал, АНУ, Их Британи, Герман бо­лон Европын бусад орнуудад улс төрийн шинжлэх ухаан өндөр төв­шинд хөгжиж судалгааны шинэ арга, арга зүй, онол концепциүд шинээр бий болсоор байна.

Ийм уч­раас эл шинжлэх ухааны шинээр хөг­жүүлж буй бидний хувьд дэлхий да­хины улс төрийн шинжлэх ухаа­ны ололт амжилтууд, ойлголт, нэр томьёонуудыг манай эрдэмтэд сур­галтын арга зүйдээ нэвтрүүлэх, зөв хэвшүүлэх шаардлага зүй ёсоор бий болж байна.

Тухайлбал, хамгийн наад зах нь гэхэд л ил тод нээлттэй улс төрийн тогтолцоо, олон намын систем, сонгуулийн тогтолцоо, хүний эрх, эрх чөлөө зэрэг ардчиллын амин сүнс болсон үндсэн ойлголтууд, онолын мэд­лэгүүдийг олон нийт болоод улс төрийн хүрээнийхэн, энэ чиг­лэлээр суралцаж буй оюутнууд, улс төр сонирхогч хүн бүрт зөвөөр ойл­гуулах, нийтээрээ ойлголтын зө­рүү­гүй болж хандлага нэг чигт болох шаардлага тулгарч байна.

Гэтэл бодит амьдралд бидэнд дэлхийн улс төрийн шинжлэх ухааны олсон ололт амжилтын үр дүнг нэгтгэсэн нэр томьёог монгол хэлнээ тайлбарлачихсан то­моохон хэмжээний суурь бүтээл одоо хэр байхгүй байна. Энэ бү­хэн уг нэвтэрхий толь бичиг бү­тээх нийг­мийн шаардлагыг нөхцөл­дүүлж байгаа.

-Тэгэхээр  эрдэмтдэд эртнээс уг толь бичгийг бүтээх санаа төр­сөөр ирсэн байх нь.  Яг энэ цаг үед бүтээж байгаа нь нийг­мийн шаардлага уу? 

-Ийм ажлыг эхлүүлээд хийчих юмсан гэсэн санаа надад хэдэн жилийн өмнөөс төрсөн. Шинжлэх ухааны нэр томьёо дэлхий нийтэд нэг л утга агуулгаар хэрэглэгдэх ёстой. Манай шийдвэр гаргагчид шинжлэх ухаанч бус шийдвэр гар­гаад байна гэх шүүмжлэлд өрт­дөг нь ч үүнтэй бас холбоотой гэж боддог.

Ер ганц шийдвэр гар­гаг­чид ч биш судлаачид, иргэд ч хүр­тэл  улс төрийн тогтсон нэр томьёо, ойлголтуудыг өөр өөр өн­ц­гөөс тайлбарлаж, хэрэглэж ир­сэн нь цаашид ойлголтын зө­рүү­тэйг үүсгэж энэ нь аливаа бод­лого гаргах болон асуудал ший­дэхэд өөр өөр байр сууринаас хан­дахад хүргэдэг. Тэгэхээр улс тө­рийн шинжлэх ухааны нэр томьёонуудыг ядаж улс төрийн то­дор­хой хүрээнийхэн нэгдсэн нэг ойл­голттойгоор хэрэглэдэг бол­чихвол улс төрийн шийдвэр гаргах хий­гээд иргэдийн улс төрд оролцох оролцоогоо зөв ухамсарлахад чу­­хал ач холбогдолтой юм.  Энэ бү­хэн өнөөгийн нийгмийн шаард­лага бол­чихоод байна.

-Толь бичиг бүтээх үйл явц ажил болон өрнөөд удаж байна уу? 

-Улс төрийн шинжлэх ухааны олон улсын холбооноос 2012 онд “Улс  улс төрийн шинжлэх ухааны олон улсын нэвтэрхий толь”-ийг найман ботиор гаргасан юм. Тэр найман ботийг манай тэнхим за­­хиалж, судалгаа, сургалтын хэ­рэглэгдэхүүн болгон ашиглаж бай­на. Ширээн дээрээ  өнөөх бо­тиу­даа тавьчихаад харж суутал на­дад нэг л бодол төрсөн. “Бид нэг ийм сайхан нэвтэрхий тольтой болчих юм сан” гэж.

Ингээд эр­дэмтэдтэйгээ зөвлөж, эх хэл дээрээ Улс төрийн шинжлэх ухааны нэв­тэрхий толийг 1 ботиор гаргах аж­лыг жилийн өмнөөс эхлүүлсэн. Гэх­дээ утга агуулгын хувьд их гүн, дорвитой бүтээл байх ёстой гэж үзэн чармайн ажиллаж байна.  Тэн­химийн хувьд энэ нэвтэрхий толийг санаачлаад Монгол Улсын улс төрийн шинжлэх ухааны нийт эрдэмтдийг оролцуулан ажил­лаж байна. Ажил өрнөх явцад эрдэмт­дийн багаа бүрдүүлэх, сэдвээ ху­ваарилах, явцын семинар, хэ­лэлцүүлгүүдийг зохион байгуулах, ре­дакц, хэвлэлтийн зардал зэрэг санхүүгийн чанартай асуудлуудаа шийдвэрлэх шаардлагатай болсон л доо.

Харин аз тохиол ивээж, ма­най тэнхимийн докторант, Шадар сай­дын зөвлөх Б.Бат-Эрдэнэтэй зөвлөлдсөний дагуу Монгол Улсын Ша­дар сайдад бид хоёр хандаж, У.Хүрэлсүх сайд нааштайгаар хү­лээн авч, ивээлдээ авсан явдалд бид их баяр­тай байгаа.

-“Улс төрийн шинжлэх ухаа­ны нэвтэрхий толь бичиг”-ийг бүтээлцэж буй эрдэмтдийн ба­гийн тухайд?
-Улс төрийн шинжлэх ухааны нэвтэрхий толь бүтээх ажилд  Мон­голын улс төрийн шинжлэх ухаа­ны толгой 40 орчим эрдэмтэд орол­цон ажиллаж байна. Тухайл­бал, МУИС-ийн Улстөрийн тэн­химийн багш доктор, про­фессор, Ц.Ганболд, Ё.Довчин, С.Базар­пүрэв, Ж.Төртогтох, Г.Цэнд-Аюуш, Ч.Өлзийсайхан, Ц.Батболд, Д.Унд­рах, Д.Оюунчимэг болон Шинжлэх ухааны академиас академич Г.Чулуунбаатар, Филисофийн ухааны док­тор, ШУГЗ Б.Даш-Ёндон, Улс төр судлалын секторын эрх­лэгч доктор Д.Баасансүрэн, МУБИС-иас доктор Ц.Мөнхцэцэг, Э.Гэ­рэлт-Од, ШУТИС-иас улс тө­рийн шинжлэх ухааны доктор Я.Тө­гөл­дөр, Н.Мягмарсүрэн гэх мэт олон чадварлаг эрдэмтэд орол­цон ажиллаж байна. Тэгэхээр бү­тээ­лийн хувьд чанартай бүтээл гар­на гэ­дэгт итгэж байна.

-Уг толь бичигт нийт хичнээн нэр томьёо багтаж байгаа бэ? 

-Нийтдээ 1200 гаруй нэр томьёо “Улс төрийн шинжлэх ухааны нэв­тэрхий толь бичиг”-т багтахаар тө­лөв­лөгдсөн.  Тэгэхээр нэгж эр­дэм­тэд 35 орчим нэр томьёог дэл­хийн улс төрийн шинжлэх ухаан хэр­хэн тайлбарласан хийгээд мон­голд идээшүүлэх зорилгоор түү­нийгээ уялдуулж өгөх тал дээр ажил­лаж байна гэсэн үг.

Эрдэмтэд маань гурван багт хуваагдаад, шат шатны хэлэлцүүлгүүдэд ажлаа тайлагнан, бусдынхаа санааг ажил­даа тусгах замаар ном бүтээж бай­гаа. Ухаандаа нэг эрдэмтэн “олон намын тогтолцоо” гэдэг ойл­гол­тыг дэлхийд хэвлэгдсэн тайл­бар толиудаас нягтлан ха­раад, монгол маягаар ингэж тайл­­бар­лана гэдэг зарчмаа эр­дэмтэддээ тайлагнахаар бусад нь санаагаа хэлж, нягтлан тулгах за­маар бү­тээлээ чанаржуулах юм. Шинж­лэх ухааны туйлын зорилго үнэн бай­хад оршдог. Тэгэхээр бид үнэн зөв, нэгдсэн ойлголт өгөх бүтээл гар­гахын тулд л шамдан ажиллаж бай­на гэсэн үг.

-Улс төрийн хүрээнийхний ши­рээний ном болох үүднээс зайлш­гүй сөхөж харж, эргэлзээ ма­дгаа тайлдаг хэрэглээний төв­шинд бүтээгдэж байгаа хэ­рэг юм аа даа? 

-Тийм ээ. Яг энэ утгаар нь Ша­дар сайд дэмжсэн. Аливаа орны тө­рийн бодлого, улс төрийн на­мын бодлого шинжлэх ухаанд тул­гуур­лан хөгжиж ирсэн түүхтэй. Өн­гөрсөн 20 жилд шинжлэх ухаа­­ныг хойш нь тавьж, мартаж явс­ны урш­гаар олон бодлогын ал­даанууд гарч байна.

Тиймээс Мон­гол Улсын Шадар сайдын зү­гээс улс төрийн талаар нэгдсэн ойл­голт­той болж, маргаантай асууд­лаар эргэлзээгээ тайлдаг олон жилийн дараа ч үнэ цэнээ ал­дахгүй байх, тийм хэм­жээний толь бичигтэй болох санаачлагыг ша­дар сайд дэмжинэ гэдгээ бидэнд илэрхийлж, эр­дэмтэд бидний эхлүүлсэн аж­лыг цаашид тасралтгүй явах бо­ломжийг олгож, санхүүгийн болон бу­сад бүх талаар дэмжиж байгаад бид их талархаж байгаа.

Улс төр өөрөө нийгмийг удирддаг процесс учраас зайлшгүй шинжлэх ухаанд суурилах шаардлага үүс­дэг. Өнөөгийн нийгэм, цаг үеийн шаардлагыг соргогоор мэ­дэрч, Монгол дахь улс төрийн шинж­лэх ухааныг ахисан төвшинд гар­гах зориг тэмүүллийг дэмжин ажил­лаж буй Шадар сайд У.Хүрэлсүх, БСШУ-ы дэд сайд Я.Тө­мөрбаатар, МАН-ын нарийн бич­гийн дарга Т.Гантулга болон бу­сад бүх хүмүүст  мөн ном бүтээх багийхандаа талархал илэрхийлж байгаагаа хэлмээр байна.

-Энэ бүтээл уншигчдынхаа гар дээр хэзээ очих бэ? 

-Монгол Улсад ардчилсан Үнд­сэн хууль батлагдан үйлчилж эхэлсэн өдөрийг бэлэгшээж ирэх 2016 оны нэгдүгээр сарын 13-нд уншигчдад хүргэхээр зорин ажиллаж байна. Бүтээлийн хувьд асар том ажил учир шат дараатай ажлууд өр­нөсөөр редакцийн зөвлөлөөс оны сүүл­чээр гарахаар тооцоолсон.

Үнд­сэн хууль батлагдсанаас хойш 24 жилийн дараа Мон­­гол Улс анх удаа  “Улс төрийн шинж­лэх ухааны нэвтэрхий толь би­чиг”-тэй болох түүхэн үйл явц то­хиож байна. Энэ утгаараа хууль эрх зүй, улс төрийн томоохон баримт бичиг баримт болох Үндсэн хуулиа дээдлэн, эл өдөр толь бичгээ баринтаглан ава­­хаар ажлын хэсгийнхэн төлөв­лө­сөн байгаа.