Засгийн газар Францын луйварчин гэгдэх “Арева”-г дэмжиж байна

 Дэлхийд шившгээ тарь­сан гэгдэж буй Францын “Арева” компанийг Монгол Улсын Засгийн  газар ихээ­хэн дэмжиж буйд дор­но­­го­вьчууд дургуйцлээ илэр­хийлж эхлээд байна.

Учир нь тус компани манай улсад цөмийн хаяг­дал булшлах болон уран олборлолт хийх болсонтой холбоотой юм. Гэтэл манай улсын эрх мэдэлтнүүд энэ талаар мэдэж байгаа хэр­нээ мэдээгүй дүр эсгэн дэлхийд хамгийн хортой, зарим улс оронд эрс хориг­лосон хүхрийн хүчлийг газрын гүн рүү шахаж, шар нунтаг уран олборлох аргыг дэмжээд байгаа нь ямар учир шалтгаантай юм бол гэж малчид хүртэл асууж байгаа нь монгол хүн бүрийн сэтгэлийг өөрийн эрхгүй айдаст автуулж байна.

Ураны нэг уурхай жилд нэг сая хүртэл литр гүний цэнгэг усыг үхүүл­дэг. Тэгвэл “Арева” компани биднийг газар нутаг дээр  минь  эрх    мэдэлтнүүдтэй нийлж цөлмөхөөр шийдсэн бололтой.

Тухайлбал  хэдхэн хо­ногийн өмнө Монгол Улсад цөмийн хаягдал булшлах болон ураны олборлолт хийх гэж байгааг эсэргүүцэн төрийн  ордны  гадна жаг­саал  цуглаан зохион байгуулсан билээ.

Уг  жагсаалыг  зохион бай­­гуулагчид нь “Цөмийн эсрэг монголчууд” хөдөл­гөө­нийхөн байсан юм. Тэд Францын “Арева”-гийн охин компани болох “Кожеговь” компанийнханд итгэхгүй бөгөөд Дорноговь аймагт ураны гамшиг аль хэдийнэ нүүрлээд байхад Монголын төр ард түмнээ биш хэдхэн төгрөгийн тө­лөө улсаа худалдахад бэ­­лэн болжээ гэж байсан юм. Угтаа бол Дорноговь айм­гийн Улаанбадрах су­мын мал үхэж, мөн ард иргэд нь хэдэн арваараа хор­дож, эрүүл мэндээрээ хо­хироод зогсохгүй генийн өөрчлөлттэй болоход ч ойр­хон байгааг илтгэж байна. Үүнийг Монголын Засгийн газар маш сайн мэдэж бай­гаа гэж Гамшгийн эс­рэг үндэсний төвийнхөн хэлж байв. Өөрөөр хэлбэл ши­нэч­лэлийн гэх Засгийн газар “Кожеговь” компанийг цээ­жээрээ халхлан хоргүй, аюулгүй хэмээн зарлаад байгаа аж.

Төр, засгийн бодлого  байхгүй учраас малчид энэ эрсдэлийг ойлгоод эсэргүүцэж эхэлсэн

Энэ талаар Гамшгийн эсрэг үндэсний төвийн ерөнхий зохицуулагч Ж.Ган­баатар “Бидний яриад бай­гаа энэ асуудал ганц су­мын асуудал биш. Нийт Мон­голын ард түмний асуудал гэдэг нь энд хамгаас чухал. Генийн өөрчлөлттэй малын мах, агаар, хөрсөөр дамжин ураны хор уршиг Монголыг тэр чигт нь бүрхэхгүй гэх баталгаа байхгүй шүү дээ. “Арева” компанийн үндсэн зөрчлийг харахад хайгуулын үедээ технологийн алдаа гаргасан.

Мөн туршилтын үйлдвэрлэл явуулсан. Манай улсын хууль тогтоомжид туршилтын үйлдвэрлэл явуул­на гэдэг ойлголт байх­гүй. Тэгэхээр тэд ямар хууль тогтоомжыг үндэслэж тур­шил­тын үйлдвэрлэл хийсэн бэ гэдэг нь анхаарал татаад байгаа юм. Хайгуулын ан­гиуд туршилтын үйлдвэрлэл хийгээд байвал юу болох вэ. Нэгэнт хуульд заагаагүй учраас “Арева”-гийнхан ура­­ныг дураараа олборлож бай­на гэсэн үг. Хэрвээ тур­шилтын олборлолт явуулж байгаа бол зөвхөн лабо­ра­то­рын дүгнэлт гаргах хэмжээний 100-400Ф зэрэг хязгаарлагдмал хэмжээнд олборлох ёстой.  Гэтэл “Ко­жеговь” туршилтын үйлд­вэрлэл хийн 2.7 тонн уран гаргаж аваад хадгалж бай­гаа шүү дээ. Энэ чинь зөвхөн малчид төдийгүй улс орныг бүхэлд нь доромжилж байгаа хэрэг. Түүнээс гадна “Арева” компани одоо болтол байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээгүй байна.

Тэд “Бид одоо үнэлгээгээ хийлгэж байгаа” гэж хэлсэн. Мөн хамгийн чухал нь тэд өнөөдөр ашиглалтын ли­цензээ авах гээд танилцуулж байгаа ч үүнтэй холбоотой дэл­хий нийтийн жишиг болсон хаалтын гэрээ гэж байдаг. Энэ асуудал “Арева” дээр ерөөсөө байхгүй. Үүнд манай төр, засгийн бодлого ч байхгүй учраас малчид энэ эрсдэлийг ойлгоод эсэр­гүүцэж эхлээд байна” гэв.

Засгийн газар улсаа худалдахад бэлэн болжээ

 Товчхондоо шинэчлэлийн Засгийн газраас гадна УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо мөн л “Арева” компанийн талд байгаа нь цөмийн эсрэг үзэл бодолтой хүмүүсийн уурыг хүргэж орхисон нь өдгөө ийнхүү асуудал болон дэгдээд байна. Тодруулбал УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга, УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунбаатар “Цө­мийн эсрэг монголчууд” хөдөлгөөнд ирүүлсэн албан шаардлагын хариуд “2009 онд Монгол Улс цацраг идэвхит ашигт малтмал бо­лон цөмийн энерги ашиг­лах талаар баримт бичиг боловсруулж, үүнийхээ хүрээнд Цөмийн энергийн ту­хай хуулийг баталсан. Хуульд зааснаар энхийн за­маар, тоног төөхөрөмж авч үйл ажиллагаа явуулна гэсэн утга бүхий дэлгэрэнгүй зүйл заалт байгааг УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо дэм­жинэ гэсэн” утга бүхий бичиг ирүүлжээ.

Эл бичгийн авсан малчид хийгээд нутгийн ард түмэн “Арева”-г Монголд “ар” сайтай буюу төрд суугаа эрхмүүд хэдхэн халтар төгрөгний төлөө Монгол Улсыг худалдахад бэлэн бол­жээ гэж их л харамсангуй хэлж байсан юм. Уг нь бусад улс орон “Арева” компанийг нутгаасаа хөөж олон улсын “Алуурчин” хэмээх нэр зүүж байхад яагаад манай улсын Засгийн газар дэмжих болов гэдэг нь ч сонирхол татахаар байгаа юм.

Тиймээс өнөөдөр аюул­­гүй, хоргүй гэсэн нэ­рийн дор Монголд уран олбор­лохоор бүхий л бэлтгэл ажил нь хангагдсан тус ком­па­нийн талд Монголын төр үйлчилсээр байвал бид­нийг генийн өөрчлөлттэй ирээдүй, сөнөсөн байгаль л хүлээж байгаа гэдгийг мар­таж болох­гүй хэмээн “Цө­мийн эсрэг монголчууд” хөдөл­гөө­нийхөн хэлж байсан нь нэгийг бодогдуулах биз ээ.

Түүнчлэн Монгол Ул­сын төрийн өмчит “Мон-Атом”, Францын “Арева Мон­гол” компанийн зүгээс хам­тарсан “Арева Майнс” компани байгуулах хувьцаа эзэмшигчдийн гэрээ, “Арева Монгол”, Японы “Мицү­би­ши” корпораци хоорондын хам­тын ажиллагааны гэ­рээнд тус тус гарын үсэг зур­сан үйл явдал болсон. Уг гэрээ ёсоор “Арева Майнс” компанийн 34 хувийг “Мон-Атом”, үлдэх хувийг “Арева Монгол” эзэмших аж. Мөн “Арева Монгол” компанийн 34 хувьтай тэнцэх хөрөнгө оруулалтыг “Мицүбиши” кор­пораци хариуцах юм байна.

Засгийн газар гамшгийн гэрээ хийсэн

Ингээд эл гэрээ Монгол Улсад хэрхэн ашиг тустай талаар Гамшгийн эсрэг үндэсний төвийн ерөнхий зохицуулагч Ж.Ганбаатар хэлэхдээ “Үүнийг би гамш­гийн гэрээ болсон гэж үзэж байгаа.

Нэгдүгээрт “Арева ком­пани бизнес ухагдахуунаар ханд­сан. Манай улсын хуульд гадны төрийн өмчит ком­­пани 49 хүртэлх хувь эзэмшинэ гэж байгаа. Ма­найх илүү давуу тал буюу 51 хувийг эзэмших заалт­тай. Энэ зүйл заалтын агуул­га дээр тоглоод манайд эзэм­шүүлэх хувьцаагаа 34 хувь болгоод цаана нь үлд­сэн 66 хувиа 33, 33-гээд 34-ийн доор харагдахаар зохион байгуулалттай танил­­цуулагдсан боловч яг гэрээ хийхдээ Японы “Мици­буши” компанийг санхүү­жүү­лэгчээр оруулж ирээд 22 хувийг өгчихсөн явдал.

Тэгэхээр Монголд 34 хувь, “Арева” 44, Япон 22 ху­вийг эзэмшихээр болж байгаа биз. Энэ нь бизнес ухагдахуун. Манайд 34 хувийг ямар ч хэл амгүй өгч байгаа үндсэн шалтгаан нь юу гэхээр технологи нь өөрөө үнэгүй учраас эргээд хог хаягдын асуудал хөрсөндөө үлдэнэ гэсэн бодол. Тэгэхээр 34 хувийн хувьцаа бол манайд тоглоомын гэрээ бол­сон. Гэхдээ технологийг зөв­шөөрсөн нь “Хортой” хахууль байсан. Нэгэнт газ­рын гүний 150-200 метрт хүх­рийн хүчил уусгаад уранаа авахад үлдэгдэл хог хаягдал нь Монголд л үлдэнэ. Энэ нь бодит амьдрал дээрээ цөмийн хог хаягдал шүү дээ” гэлээ.

Хамгийн гол нь “Арева” компани яагаад Дорноговь аймгийн Улаанбадрах су­мыг онилсон бэ гэвэл тус сум нь ураны маш өндөр агууламжтай дэлхийд хоёрт орох газар нутаг учраас тэд ийнхүү Засгийн газартай нийлж их мөнгө босгох гэсэн арга нь гэж УИХ-ын зарим гишүүн ч хэлж байсан юм. Тэгээд ч ураны салбарыг хам­гийн их авлигатай, амаргүй салбар гэдгийг албаныхан өөрсдөө ч хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл тухайн улсад ямар ч ашиг ордоггүй лиценз най­маалсан хэдхэн хүн л ашиг авч асар их баяжаад тухайн улсыг хордуулдаг гэдгийг шинэчлэлийн Засгийн газ­рын дээд эрхмүүд бүгд л мэдэж баймаар юм.

Тэгэхээр хаа хаанаа хуй­валдаж “Арева”-гийн талд үйлчлээд байгааг нь хол­богдох албаны хүмүүс анхааралдаа авахгүй бол бид удахгүй Африкийн араас ороход ойртсон байна шүү эрхмүүд ээ. Товчхондоо “Арева Монгол”-ын арыг Мон­голын хэн гэгч эрх мэдэлтэн  хамгаалдаг юм бол.