Г.Саруул: Бид валютын урсгалыг нэмэгдүүлэх том зам нээсэн

Монголын хөрөнгийн зах зээл энэ жилээс хөгжлийн шинэ шатанд гарна гэж олон хүн ажиглаж байгаа. Учир нь Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга болон Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль шинээр боловсруулагдан батлагдаж, энэ сарын 1-нээс хэрэгжиж байгаа юм. Энэ талаар Монголын хөрөнгийн биржийн дэд захирал Г.Саруултай ярилцлаа.

-Энэ сарын 1-нээс хэ­рэгжиж эхэлсэн зургаан хуулийн хамгийн чухал нь Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль хэмээн мэр­гэжилтнүүд онцолж байна. Энэ нь нийгэмд нэлээд хү­лээлт үүсгэсэн хууль байсан бололтой?

-Бид энэхүү хуулийг бо­ловс­руулахдаа олон улсын зарчмыг баримталж,  аль  болох  ашигтай гэсэн ху­вилбарыг сонгож авсан. Тийм ч учраас УИХ-аар орохдоо ч нэг их шүүмжлэл дагуулаагүй. Нийтлэг  зарч­мыг  нь   сайн  тодор­хойлоод,  нарийв­чилсан жур­­­муудыг нь Сан­хүүгийн зо­хицуулах хороо, Хө­рөн­­гийн бирж хамтран бо­ловс­руулсан. Өнгөрсөн сард л гэхэд Үнэт цаасны ту­хай хуультай хол­боотой 20 гаруй журмыг шинээр боловсруулан баталлаа. Харин одоо томоохон хоёр журмыг энэ сард бат­­лан мөрдүүлэх ажил үлдсэн.

-Ямар журмууд бат­лагдаагүй байгаа юм бэ?

-Кастодиан  банкны зохицуу­лалт, Бүртгэлийн журмыг шинээр боловс­руулсан. Бүртгэлийн жу­рам үнэхээр чухал. Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд үнэт цаасыг шинээр зах зээлд гаргахын тулд ямар шаардлагыг хангасан байх талаар нарийвчилсан зохицуулалт хийсэн. Олон нийтээс хөрөнгө босгох учраас тайлагнах процессыг нь маш ойл­гомжтой бол­госон. Тай­лагналын загварыг ч Ев­ропын  зах зээлээс нэвт­рүүлж байгаа.

 Түүнээс гадна энэ зах зээлд шинээр нэвтрүүлж болох сан­хүүгийн хэрэгслүүдийг нэмсэн. Одоогийн байдлаар манай бирж дээр зөвхөн бонд, хувьцаа арилж­даг. Тэгвэл одоо фьючерс, опцион, ИТФ буюу бирж дээр арилжих хөрөнгө оруулалтын сан гэх мэт илүү боловсронгуй, мэр­гэжлийн зах зээлд хэрэглэдэг санхүүгийн хэрэгслүүдийг нэвт­рүүллээ. Биржээс гадуурх бусад байгууллагуудын гэрээнүүд дээр энэхүү нэр томъёог хэрэглээд эхэл­сэн учраас хуульд нарийвчлан суулгасан. Мөн хадгаламжийн бичиг гэх  шинэ ухагдахуун орж ирсэн. Энэ аргыг ихэвчлэн ТУХН болон БНХАУ-ын компаниуд гадаадын зах зээлд гарахын  тулд ашигладаг юм. Өөрөөр хэлбэл манай бирж дээр арилждаг “АПУ”, “Таван толгой” зэрэг компаниуд өөрийнхөө хувьцааг кастодиан банкаар дамжуулан  түүнд тохирсон хадгаламжийн бичиг гарган гадаадын зах зээл дээр арилжиж болно гэсэн үг.

-Мэдээж хөрөнгийн шилжилт хөдөлгөөнийг найдвартай гүй­цэтгэхийн тулд  кастодиан банк хэрэгтэй. Гэвч манайд энэ бол цоо шинэ  ойлголт. Үүнийг дэл­гэрэнгүй танилцуулбал?

-Кастодиан гэдэг нь харил­цагчийн үнэт цаасыг бүртгэн, үнэт цаасны эзэмшлийн хууль эрх зүйн баталгаа гаргаж өгөх чиг үүрэг бүхий санхүүгийн байгууллага юм. Хөрөнгө оруулагчид Үнэт цаасны төлбөр тооцоо төвлөрсөн хадгаламжийн төвд шууд дансаа нээлгэж, үнэт цаасаа хадгалдаг бол, кастодиан банкууд үйл ажил­лагаагаа явуулж эхэлснээр хөрөнгө оруулагчид энэ банкинд үнэт цаасаа номиналь болон бене­фициар түвшинд бүртгүүлэх, харилцагчдын үнэт цаасыг нэгт­гэсэн байдлаар ҮЦТТТХТ-д хад­галах зарчимд шилжих юм.

Гадаадын томоохон хөрөнгө оруулагчид үнэт цаасаа кастодиан банкинд зайлшгүй хадгалах шаардлага тавьдаг. Тиймээс хө­рөнгө оруулагчдыг татахын тулд кастодиан банкууд үйл ажил­лагаагаа явуулж эхлэх шаард­лагатай байгаа. Кастодиан банк­ны зохицуулалтын тухай журам Санхүүгийн зохицуулах хороогоор энэ сард батлагдсаны дараа кас­тодиан банкны үйлчилгээ хө­рөнгийн зах зээлд нэвтэрнэ гэж ойлгож болно.

-Кастодиан  банкны  үйлчил­гээг ямар аж ахуйн нэгжүүд үзүүлэх вэ?

-Манай арилжааны банкууд кастодиан банкны үйлчилгээ явуулж болох юм. Гэхдээ мэдээж Санхүүгийн зохицуулах хорооноос холбогдох тусгай зөвшөөрөл авсан байх ёстой.

-Иргэд хувиараа хөрөнгийн зах зээлийн  арилжаанд  оролцох нь ховор. Тийм боломж ч бараг байдаггүй. Энэ асуудлыг шинэ хуулийн  хүрээнд  шийдэж  чадсан уу?

-Тийм ээ. Дэлхийн бусад ор­ны хөрөнгийн зах зээлд ч гэсэн иргэд биечлэн оролцох нь ховор. Ихэвчлэн хөрөнгө оруулалтын сангаар дамжуулж хөрөнгө оруу­­­­­лалтаа хийх бөгөөд энэхүү шинэ зохицуулалтыг Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хуу­лиар үндсэндээ шийдсэн гэж хэлж болно. Тодруулбал, иргэд тодор­хой хэмжээний хуримтлалаа санд байршуулж, харин иргэдийн өмнөөс сан нь арилжаанд оролцож хувьцаанд хөрөнгө оруулалт хийнэ.

Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай  хуулийг  боловсруулах  аж­лын  хэсэгт Эдийн засгийн хөгж­лийн яам, Монголын Хөрөнгийн бирж, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Санхүүгийн зах зээлийн холбоо зэрэг байгууллага оролц­сон.

-Монгол Улсад хөрөнгийн сан олон бий. Тэдгээр сангаас ямар нэгэн байдлаар ялгаатай байх уу?

-Ерөнхийдөө Хөрөнгө оруу­лалтын сан нь хоёр төрлийн хэлбэртэй байхаар заасан. Хамтын болон мэргэшсэн хөрөнгө оруу­лалтын сангууд гэж байгаа. Хамтын сан дотроо нээлттэй болон хаалттай гэсэн зарчмаар явна. Ажлын хэсэг хуулийн төслийг гаргахдаа олон улс орны хуулийн төслийг судалсан. Жишээлбэл Европын улс орнууд, АНУ, Япон мөн Польш зэрэг улс орнуудын зах зээлийг  харсан. Тэгэхээр эд­гээр зах зээлийг  судалсны үндсэн дээр АНУ-ын хувилбар нь хам­гийн боломжит гэдэг дүгнэлтэд хүрсэн. Учир нь 1924 онд анх сангаа байгуулсан АНУ-ын хувьд тус зах зээл нь нийт 16 их наяд ам.дол­лараар хэмжигдэж байна. Энэ зах зээлийн дийлэнхийг мэдээж хамтын сангууд эзэлж байгаа.

Монголын энэ зах зээл, Америкийн зах зээлтэй харь­цуу­лахад адилхан урсгалаар явж байна. Анх Хадгаламж зээлийн хоршоо гэж үүсэн байгуулагдаж бай­сан. Энэ нь дампуураад, то­дорхой хэмжээний хөрөнгө оруу­лагчдын итгэлийг алдсан гашуун туршлага бидэнд бий. Энэ алдааг давтахгүйн тулд маш нарийн зохицуулалтуудыг суулгасан.

Хөрөнгө оруулалтын сан мэ­дээж удирдлагатай, нэгдсэн бод­логотой байх ёстой. Мөн үүнийг зохицуулах этгээд буюу Санхүүгийн зохицуулах хороо гэж байна. Түүнчлэн, Хөрөнгө оруулалтын сангийн найдвартай, эрсдэлгүй байдлыг хангах кас­тодиан банкинд тухайн сангийн хөрөнгө нь байрших ёстой гэсэн гол зарчим үйлчилнэ. Тэгэхээр Хөрөнгө оруулалтын сангийн хувьд эрсдэл багатай, оновчтой бодлого хэрэгжүүлэх үндэс нь үүссэн гэж хувьдаа үзэж байна.

-Та бүхний энэ их ажлын үр дүн хэзээ гарах вэ?

-Монголд гадаадын хөрөнгө оруулалт харьцангүй зогсонг бай­далд орсон энэ цаг үед ма­най биржээр дамжуулан хоёр ком­панийн IPO хийгдэж, 40 тэрбум төгрөг босгох бүх шийдвэр гарсан. “Бэрин майнинг”, “Мерикс” гэсэн хоёр компани байгаа. Эд­гээр компанийн араас гадаадад арилждаг олон компанийн IPO хийгдэх байх. Одоогоос холбогдоод, давхар бүртгэлийн шугамаар хийгдье гэсэн саналууд ихээр орж ирсэн байгаа.

-Өнгөрсөн хоёр жилийн ху­гацаанд Монголын хөрөнгийн бирж, түүний удирдлагын баг багагүй ажил хийсэн нь илт харагдаж байна. Гэвч та бүхнийг ажлаа өгөх гэж байна гэсэн яриа бий. Үүн дээр тайлбар өгнө үү?

-Монголын хөрөнгийн зах зээл 22 жил болохдоо зөвхөн дотоодын аж ахуйн  нэгжүүд,  иргэд л оролцдог  арилжаатай байлаа. Бид үүнийг  өөрчилж, дэлхий ертөнцтэй холбох ажлыг эхлүүлээд үндэс суурийг нь амжилттай тавьчихлаа гэж бодож байгаа. Интернэт арилжааг ч орууллаа. Манай улсад гадаад валют, гадаадын хөрөнгө оруулалт ус агаар  мэт хэрэгтэй байгаа бөгөөд тэр гадаад валют оруулж ирэх нэг зам нь хөрөнгийн зах зээл юм.

Өдгөө хууль эрх зүй, журам дүрмээ маш тодорхой болголоо. Үр­гэлжлүүлэн дэд бүтэц, бо­лов­сон хүчнээ сайжруулах гээд шаардлагатай бүх ажлаа ам­жуул­сан. Ирэх долоо хоногоос Х.Алтай захирал бид хоёр үүрэгт ажлаа хүлээлгэн өгөх болно.

-Тэгвэл Хөрөнгийн биржийн дараагийн удирдлагууд тодорхой болжээ дээ?

-Хөрөнгийн бирж нь төрийн өмчийн хувьцаат компани учраас Төрийн өмчийн хороо асуудлыг шийдвэрлэх байх.

-Ярилцсанд баярлалаа.