“Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 49 хувь бол хувийн өмч

Ардчилсан, чөлөөт зах зээлтэй оронд төр гуравхан зүйлийг хамгаалах үүрэгтэй. Тэр нь хүний аюулгүй байдал, эрх, хөрөнгө юм. Чухам энэ үүргээ биелүүл гэж төрийн байгууллуудыг бий болгоод, удирдлагыг нь иргэд бүх нийтийн, шууд, ардчилсан сонгуулиар, тодорхой хугацаагаар сонгодог.

Монголчууд тийм төрийг байгуулах гэж 26 дахь жилдээ оролдож байна. Өмч дотроо хувийн болон нийтийн гэх ялгаатай. Төр аль алийг нь адил тэгш хамгаалж, өөрөө ч, өрөөлийг ч халдуулах ёсгүй юм.

Гэтэл Хууль зүйн байнгын хорооноос “…Засгийн газрын 2016 оны зургаадугаар сарын 13-ны өдрийн 330 дугаар тогтоолын нэгдүгээр заалтыг хүчингүй болгож, тус үйлдвэрүүдийн (“Эрдэнэт үйлдвэр” ба “Монголросцветмет”) 49 хувийг төрийн өмчид шилжүүлэн, 100 хувь улсын үйлдвэрийн статусаар ажиллуулах санал”-ыг 2017 оны нэгдүгээр сарын 24-нд гаргав.

Монголын “Монголиан коппер” хэмээх хувийн компани нь Оросын “Ростех” гэдэг төрийн компаниас тодорхой нэг хөрөнгийг нь сайн дурын үндсэн дээр тохиролцоод, холбогдох эздийнх нь шийдвэрийг гаргуулан, үнэ төлбөрийг нь төлөөд авчихжээ. Гэтэл худалдаж авсан тэр хөрөнгийг нь аль нэг төр засаг ямар нэгэн шалтгаанаар хурааж, нийгэмчлэх аваас тухайн улсын хувьд чөлөөт зах зээлийн суурь зарчмаас татгалзсан, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг айлгаж үргээсэн алхам болох юм.

Харин “Монголиан коппер” компани өөрөө, сайн дураараа, тодорхой хувиа өр төлбөртөө тооцон, хэн нэгэнд шилжүүлбэл өөр хэрэг аж. Тэгвэл бас нэг хууль ёсны наймаа (deal) болж, холбоотой бүх тал хүлээн зөвшөөрч мэдэх юм. Тийм боломж буй нь УИХ-ын байнгын хорооны шалгалтын ажлын хэсгийн дээрх санал, дүгнэлтээс харагдаж байна.

400 САЯ АМ.ДОЛЛАРЫН ЭХ ҮҮСВЭР

Ажлын хэсгийн тайлангаас үзвэл, “Мон-голиан коппер” корпорац (МКК) нь “Эрдэнэт үйлдвэр” болон “Монголросцветмет”-ийн (Монрос) 49 хувийн энгийн хувьцааг авахдаа Худалдаа хөгжлийн банкин (ХХБ) дахь өөрийн данснаас 400.27 сая ам.долларыг гурван удаагийн гүйлгээгээр ОХУ-ын “Альфа” банкинд шилжүүлжээ. Мөн энэ мөнгө хаанаас, яаж “Монголиан коппер” корпорацын дансанд эхлээд бөөгнөрснийг тус тайланд тодорхой заасан байна. Үүнийг дор дурдъя.

1. “Монголиан коппер”-ын 100 хувийн эзэн Ц.Пүрэвтүвшин Улаанбаатар хотын банкин дахь хувийн хадгаламжаасаа 112 тэрбум төгрөгийг тус корпорацын дүрмийн санд 2016 оны зургаадугаар сарын 14-ний өдөр шилжүүлжээ. (Ойролцоогоор 56 сая ам.доллар)
2. Мөн ирээдүйд бий болох эх үүсвэрээ барьцаалан, Худалдаа хөгжлийн банкнаас 75 сая ам.долларын зээлийг 2016 оны зургаадугаар сарын 20-ны өдөр авчээ.
3. 2016 оны зургаадугаар сарын 17-нд “Кью Эс Си” (QSC) компаниас 62.9 сая ам.доллар зээлжээ. Худалдаа хөгжлийн банкны эзэн Д.Эрдэнэбилэг эзэмшдэг энэ QSC компанид “Худалдаа хөгжлийн банкинд ажиллаж байгаад хожим нь Монголбанкны ерөнхийлөгч болсон Н.Золжаргал 2014 оны арваннэгдүгээр сарын 28-нд 100 тэрбум, 2016 оны дөрөвдүгээр сарын 06-нд 100 тэрбум, мөн оны зургаадугаар сарын 28-нд 160 тэрбум төгрөгийг хууль бусаар олгосон” аж. Нийт 360 тэрбум төгрөг юм. Хууль бус гэдэг нь Төвбанк аж ахуйн нэгжид Засгийн газрын шийдвэргүйгээр зээл олгох эрхгүй, зөвхөн арилжааны банкуудтай харьцах ёстой.
4. Мөн Ц.Пүрэвтүвшин дангаараа эзэмшдэг “Рийвэрстон пропертис” компаниас 70 сая ам.долларын зээлийг 2016 оны зургаадугаар сарын 17-нд авчээ. Энэ өдөр “Рийвэрстон” компани өөрөө Худалдаа хөгжлийн банкнаас 70 сая ам.долларын зээл авч байсан аж.
5. Түүнчлэн “Юнайтед энержи систем” (ЮЭС) компаниас 2016 оны зургаадугаар сарын 14-нд 68 сая ам.долларын зээл авсан. Энэ компанийг Худалдаа хөгжлийн банкны эзэн Д.Эрдэнэбилэг эзэмшдэг. ЮЭС нь мөн энэ өдөр “Өмнөговь аймагт баригдах цахилгаан станцын төсөлд оруулах (тийм төсөл байхгүй) хөрөнгө оруулалтад зориулан 68 сая ам.долларын зээлийг Худалдаа хөгжлийн банкнаас авсан байна.
6. Бас Сингапурт бүртгэлтэй “Канетик” компаниас 2016 оны зургаадугаар сарын 17-нд 68 сая ам.доллар зээлжээ. Энэ компани өмнөх өдөр нь Худалдаа хөгжлийн банкнаас 68 сая ам.долларын зээлийг “Эрдэнэт үйлдвэр”-ээс худалдан авах зэсийн баяжмалыг барьцаалан авчээ.

Ингээд 1-6 дугаар эх үүсвэрийн дүн нь (56+75+63+70+68+68) нийт 400 сая ам.доллар болж байна. Худалдаа хөгжлийн банкнаас нэг өдөрт 346 сая ам.долларын зээл таван компаниар дамжиж гарсан бөгөөд зээлийн гэрээнүүд “нэрнээс бусад нь үг, үсгийн зөрүүгүй” адилхан, бүгд “барьцаагүй, бататгаагүй” байжээ. Худалдаа хөгжлийн банкны 93, Улаанбаатар хотын банкны 99.1 хувийг Должингийн Эрдэнэбилэг ганцаараа эзэмшдэг аж.

ХӨРӨНГИЙН ЖИНХЭНЭ ЭЗЭН НЬ

Бичиг үсэгт тайлагдсан хэн ч гэсэн “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Монголросцветмет”-ийн 49 хувийг худалдаж авсан дээрх 400 сая ам.доллар Улаанбаатар хотын банкнаас 56 сая нь, Худалдаа хөгжлийн банкнаас 354 сая нь зохиомол зээлийн хэлбэрээр гарсныг харж байна. Арилжааны банкууд ийм үйл ажиллагаа явуулж болох уу? Хууль зөрчсөн үү, үгүй юү гэдэгт л асуудлын гол нь байгаа юм.

Өнөөдрийн асуудал бол үнэндээ “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 49 хувийг авсанд биш, харин нийтийн болон хадгаламж эзэмшигчдийн хөрөнгийг банкны эзэд нь хувийн ашиг сонирхлын үүднээс хууль бусаар ашигласан, эсэхэд л байгаа юм.

Тэгвэл УИХ-ын байнгын хорооны дарга, УИХ-ын гишүүн Ш.Раднаасэдээр ахлуулсан ажлын хэсгийнхэн банкны хууль тогтоомжийг ноцтой зөрчсөн гэж үзжээ.

Үүнд:

1. Худалдаа хөгжлийн банкны гол хувьцаа эзэмшигч болон түүний шууд удирдлагад ажилладаг гүйцэтгэх ажилтнууд 2011 оноос хойш өөрсдийн нэр дээр олон тооны аж ахуйн нэгж байгуулж, төрийн өмчийн компани хувьчилж авах, концессын гэрээ байгуулах худалдаж авах зэрэг аж ахуйн хууль бус үйл ажиллагаа явуулсан, ингэхдээ банкныхаа өөрийн эх үүсвэр, Монголбанкнаас хууль бусаар олгосон зээл, төсвөөс зувчуулсан болон бондын, түүнчлэн Засгийн газрын баталгаа гаргасан эх үүсвэрийг ашигласан байна.
2. Банкны тухай хуулийг зөрчсөн. Худалдаа хөгжлийн банк нь нийт 745 тэрбум төгрөгийн өөрийн хөрөнгөтэй боловч зөвхөн “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Монголросцветмет”-ийн 49 хувийг худалдан авахын тулд 900 тэрбум төгрөгийн зээл гаргасан нь гол хувьцаа эзэмшигчийн хариуцлагын хүлээх хэмжээнээс давсан байна.Мөн нэг зээлдэгчид өөрийн хөрөнгийн 20 хувиас хэтрэхгүй (146 тэрбум төг буюу 70 сая доллароос бага байх) зээл олгох хязгаарыг зөрчөөгүй болж харагдуулахын тулд холбогдох этгээдүүдийн нэр дээр байгуулсан компаниудаар халхавч хийн, 70 сая ам.доллар дотор тус тус зээл олгож, “Монголиан коппер”-т дамжуулан шилжүүлжээ.

УИХ-ын ажлын хэсгийн бас нэг дүгнэлт бол Хөгжлийн банкны 160 тэрбум төгрөг (“Самурай” бондын 3.7 тэрбум иен) Худалдаа хөгжлийн банкинд байсан, Монголбанк 360 тэрбум төгрөгийг хууль бусаар зээлсэн, “Чингис” бондоос Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэрт 84 тэрбум, Дарханы хар төмөрлөгийн үйлдвэрт 137 тэрбум төгрөг олгосон, мөн QSC компанид төмөр зам бариулсны хөлсөнд төрөөс 90 сая ам.доллар буюу (нийтдээ 700 гаруй тэрбум төгрөг) төр засгийн (нийтийн) хөрөнгө Худалдаа хөгжлийн банкаар дамжсан байна.

Эдийн засгийн хямрал улс төрөөс эхлэлтэй болохыг иргэд тоо баримтаас харж байна. Ийм Монголбанктай, хамгийн том арилжааны банк нь ингэж зээл олгож ирсэн юм бол эдийн засаг нь хямрахгүй, төгрөгийн ханш унахгүй яах билээ. Ер нь арилжааны банкууд аль хэр найдвартай байгаа бол оо.

Гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг болчихсон уу? Иргэдийн мөнгөн хөрөнгө, хадгаламжид ямар нэг баталгаа байна уу? Монголбанк шинэ даргатай болоод юу өөрчлөгдсөн юм бол.Улаанбаатар хотын банкийг нийслэлийн иргэдийн хөрөнгөөр байгуулснаа одоогийн УИХ-ын дарга, тэр үеийн хотын дарга байсан М.Энхболд сайн мэдэж байгаа. Энэ банкны 99 хувийг хэзээ, яагаад ганцхан хүн авчихсан юм бэ? Ийм олон асуултад Монголын нийгэм хариу өгөхийг өнөөдөр төр засгаас шаардаж байна.

Төр засаг түргэн шуурхай хөдөлж, үнэн худлыг ялган, шударга ёсыг тогтоохыг иргэд хүлээж байна. Эсвэл төр засгийн удирдлага бүгдээрээ л төрийн хөрөнгө, өр, том банк, компаниудын хандив, дэмжлэгээс дэндүү их хамааралтай учир энэ бүх хэрэг өөх ч биш, булчирхай ч биш замхарч явсаар дахиад л алга болох уу?

Ямар ч гэсэн Ерөнхийлөгчийн сонгууль хүртэл юу ч өөрчлөгдөхгүй нь лавтай. Дараа нь яах бол. Шинэ Ерөнхийлөгч маань Өршөөлийн хууль гаргаад, эсвэл хэрэг нь хуучирсан болоод, харин бүх төлбөрийг нь нийт иргэд бид үүрээд л хуучнаараа явах уу?

Эсвэл аз таараад нүүрс, зэсийн үнэ өсөөд л, эдийн засаг сэргээд ирэхээр, утаа шигээ зундаа мартаад л, ээлжит хямрал иртэл нэг хэсэгтээ амар сайхандаа жаргах уу?

Нийтлэлч Д.Жаргалсайхан