Хөөсөн дор хямарч байгаа Монголын эдийн засаг, санхүү

Өчигдөр үдээс өмнө УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэн сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийж,  хариуцсан  байнгын хороо нь энэ хаврын чуулганаар хэрхэн  ажилласныг тайлагнан тэдний сонирхсон асуултад хариулт өгсөн юм.

Өнгөрсөн хаврын чуулганы үед Төсвийн байнгын хороо 16  удаа  хуралдаж, 44 асуудал хэлэлцжээ. Түүний мэдэгдэл, асуултад хариулсан байдлаас үзвэл Монгол Улсын эдийн засаг, санхүүгийн байдал тун базаахгүй байдалтай байгаа нь андашгүй болжээ.

Сүүлийн зургаан сарын турш дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдалтай уялдан экспортын орлого буурч, эдийн засгийн өсөлт ч хурдтай доошилж байгаа ажээ. 2011, 2012 онд дэлхийд эдийн засгийн  өсөлтөөрөө гайхуулж явсан үе түүх болжээ.

Хятадын эдийн засгийн өсөлт саарч, хэрэглээ буурс­наас манай улсын нүүрс, зэс, төмрийн хүдрийн экспорт буурч, төсвийн ор­­лого тасалдан хүнд аж үйлд­­вэрийн салбарын өсөлт дөнгөж 1.9 хувьтай байгаа гэсэн хэдхэн тоо л  2013 оны эхний хагасыг тодорхойлж байгаа юм.

УИХ-ын Төс­вийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэнгийн мэ­­­дээллийг Үндэсний ста­тискийн хорооноос гар­га­сан 2013 оны эхний хагас жилийн нийгэм, эдийн зас­гийн ерөнхий төлөвтэй харь­цуулан тоймлоход д­а­раах байдал ажиглагдаж байна.

Инфляци бага зэрэг буурчээ

Инфляци багахан буур­сан нь оны эхний хагас жилийн ганц ололт. Бид­ний голлон хэрэглэдэг хүнс, бараа нийлсэн өргөн хэрэг­­лээний үнэ ямар бай­гаагаас шалтгаалж инф­ляци  өсч урууддаг.

Бид­ний голчлон хэрэглэдэг 370 гаруй нэр төрлийн ба­раа, бүтээгдэхүүнийг хэ­рэг­­лээний сагс хэмээн нэр­лэж, үүнд багтах бараа, бүтээгдэхүүний үнийн өсөл­төөр хэрэглээний үнийн индекс буюу инфляцийг тодор­хойлон гаргадаг.

Тэгвэл өнгөрсөн сарын байдлаар инфляци улсын хэмжээнд 9.7 нийслэлд 8.4  хувьтай болж, өмнөх оны мөн үеэс улсынх тав, нийслэлийнх нь дөрөв орчим хувиар буурчээ. Үүнд, хүнсний бараа, ца­хилгаан, түлш, тээврийн зардал голлон буурсан нь нөлөөлсөн байна.

Ямартай ч улсын орлого саарч, албан байгууллага, аж ахуйн нэгжээс эхлээд захын иргэн  зар­лагаа хумьж, худалдан авалтаа хазаарлаж буй энэ үед  инфляци буурч байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ  олон жил өндөр инфляцитай явсан манай улсад хуримтлагдсан хур их өр, зээл бий.

Инф­ляци өндөр байхын хэрээр дундаж, дунджаас доогуур орлоготой иргэд олж буй хэдэн төгрөгөөсөө бараа, бүтээгдэхүүн худалдан авах бүртээ одоогоор найман төг­рөгийг нь үргүй зарцуулж, инфляцийн “татварт”  өгч байна гэсэн үг.

Монголбанкнаас оны эхэнд инфляцийг найман хувьд хүргэнэ гэсэн ам­лалтыг өгч, олон хүний нү­дийг бүлтийлгэж, чихийг дэл­дийлгэж байсан ч эхний хагас жилд  зорилтдоо тун ойртсон нь инфляцитай зөв аргаар“дайтаж” эхэлсний илрэл юм.

Алдагдалтай гадаад худалдаа

Манай улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний өсөлт буюу до­тооддоо үйлдвэрлэж буй бараа, бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээний өсөлт 2011 онд 17.5, өнгөрсөн онд 12.3 хувиар өссөн бол  энэ оны эхний улирлын байдлаар 7.2 хувь болж буурчээ. Үүнд манай эдийн засаг царцанги байгаагийн дээр гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт өмнөх оны мөн үеэс 40 орчим хувиар татарсан нь дамаараа нөлөөлж, үйлд­вэрлэлийн өсөлт саар­сан нь шалтгаалжээ. Манай улсын үл хөдлөх хөрөнгө, банк санхүүгийн салбарынхан гаднаас хөрөнгө мөнгө бос­гохдоо ДНБ-ий өсөлт бо­лон эдийн засгийн өсөлт зэрэг суурь нөхцөлүүдээр нүүр тахалж, зээл авдаг.

Гэтэл энэ байдал үгүй болсон гэсэн үг.  Өөр нэг  асуудал нь гадаад худалдааны тэнцэл 2013 оны эхний хагас жилд нэг тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарчээ. Энэ нь нийт бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс 472.0 ам.доллар буюу 8.5 хувиар буурснаас үүдсэн байна.

Тухайлбал,  импортын хэм­жээ 7.3 хувиар, экспорт 10.2 хувиар буурсан байгаа юм. Мөн импортын бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсч, экспортынх нь өсөхгүй бай­гаа одоогийн нөхцөлд валютын зөрүүнээс алдагдал үүсэх эрсдэл дагуулсаар байх нь тодорхой.

Хэрээс хэтэрсэн төсвийн алдагдал

Монгол Улс гэдэг айлын төсвийн  орлого  бүрдүүлэлт  нь  удаашралтай, алдагдал ихэсч байгааг  дараагийн айдас төрүүлэм тоонууд бэлээхэн харуулж байна.

Тухайлбал, эхний таван  сарын байдлаар   төсвийн  орлого бүрдүүлэлт хангалтгүй буюу 85.1 хувьтай байгаа аж. Энэ нь төлөвлөснөөсөө 350 орчим тэрбум төгрөгийн дутагдалтай байгааг Ц.Даваасүрэн дарга дуулгасан. Төсвийн орлогын 90 гаруй хувийг дангаараа “үүрдэг” татварын орлого нь  манай улсын макро эдийн засгийн ерөнхий үзүүлэлтүүд болох ДНБ, экспорт, импорт, валютын ханшид шууд нөлөөлдгийг мартаж болохгүй.

Түүнчлэн  төсвийн нэгдсэн орлого, тусламжийн хэмжээ энэ оны эхний хагас жилд 2504.9 тэрбум төгрөг, зарлага, эргэн төлөгдөх цэвэр өр, зээлийн хэмжээ нь 2637.9 тэрбум төгрөг болж орлогоосоо давжээ.
Ингэхээр улсын төсвийн тэнц­вэржүүлсэн  урсгал тэнцэл 133.0 тэр­бум  төгрөгийн алдаг­далтай гарчээ. 2013 оны аж үйлд­вэрлэлийн сал­барын бүтээг­дэхүүний үйлд­вэрлэлийн өсөлт өмнөх оны мөн үеэсээ дөнгөж  1.9 орчим хувиар өссөн бол уул уурхайн олборлох салбарын өсөлт 1.6 хувиар буурсан байх жишээтэй. Энэ нь  эдийн засгийн идэвхжил тун муу байгааг харуулж байгаа юм.

Монгол Улсын нийт өр 9.8 их наяд төгрөг

Монгол Улс 1990 оноос одоог хүртэлх хугацаанд дотоод, га­даадын олон улсын санхүүгийн байгууллагууд болон дэлхийн улсуудаас нийтдээ 9.8 их наяд төг­­рөгтэй тэнцэх хэмжээний зээл авсан. Үүний 55 хувийг олон улсын санхүүгийн байгууллагаас зээлсэн, 45 хувийг гадаад улс орнуудаас авсан зээлийн өрийн үлдэгдэл эзэлж байгаа. Түүнчлэн хандивлагч орон, олон улсын санхүүгийн байгууллагуудаас Монгол Улсын Засгийн газрын шугамаар 1990-2012 оны хооронд 2.7 тэрбум ам.дол­­ларын гадаадын зээл авч ашиг­ласнаас 0.9 тэрбум ам.дол­ларын үндсэн төлбөр, 0.2 тэрбум ам.долларын хүүгийн төлбөрийг төлж барагдуулжээ. Ингэснээр 2012 оны байдлаар манай улс  2.0 тэр­бум ам.долларын гадаад өрийн үлдэгдэлтэй байгаа ажээ.

Дээр нь “Чингис” бондын хүү хо­ног хоногоор өсч буй. “Чингис” бондын 1.5 тэрбум ам.долларын эхний зургаан сарын хүүнд Сангийн яам төсвөөс 35 сая ам.доллар төлсөн байна. Зургаан сар тутам энэ хэмжээний мөнгө төлж явсаар 2017 онд 500 сая ам.долларын үндсэн өрөө барагдуулна гэсэн тооцоо бий.  Ингэхээр энэ их өр татвар төлөгч бидний нуруун дээр буух нь гарцаагүй. Цаашлаад бид үр хүүхэд, ирээдүй хойч үедээ ихээхэн өр үлдээж л таарах нь. Ерөнхийдөө Монгол Улсын эдийн засаг, санхүүгийн бай­дал баярлаад байх зүйл­гүй, харин ч тун удахгүй сэтгэл зовоох хэмжээнд хүрээд байгаа ажээ.  УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэнгийн мэдэгдэж байгаагаар Монгол Улсын Засгийн газар, ялан­­гуяа Эдийн засгийн хөгж­­лийн яам, Сангийн яам­ныханд энэ зун амарч зугаалах  эрх байхгүй, тун шаргуу, өдөр хоногтой урал­дан ажиллах зайлшгүй шаардлага тулгараад байна. Товчхондоо үнийн хөө­рөгдөл, хөөсөрсөн өсөлтийн дор нуугдсан эдийн засаг, санхүүгийн ноцтой хямрал Монгол Улсыг нөмрөн авахад тун ойрхон байгаа ажээ.

эх сурвалж: