Дүүргийн сонгуулиар хэрэгжүүлсэн  “хар” технологи

Монголчууд бид Үндсэн хуулинд олгогдсон эрхийнхээ дагуу 4 жил тутамд сонгууль явуулж төрд өөрсдийгөө төлөөлөх төлөөлөгчөө сонгодог. УИХ болон аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын сонгууль өнгөрсөн 6-р сард болсон бол хоёр хоногийн өмнө сум дүүргийн ИТХ-ын сонгууль боллоо. Сум дүүргийн ИТХ бол иргэдэд хамгийн ойр байдаг, тэдний амьдарч байгаа нутаг дэвсгэрийн хүрээнд  нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын төлөөлөгчөө сонгож байгаа явдал юм.

Харамсалтай нь нийслэлийн хэмжээнд төвийн дүүргүүдийн сонгуулийн ирц дүүргийн ИТХ-ыг сонгох хуулийн хэмжээнд хүрсэнгүй. Иймээс хуулийн дагуу ирэх ням гарагт буюу 10 сарын 23-ны ням гарагт ирц хүрээгүй хэсгийн хороодод дахин сонгууль явуулахаар болсон байна.

УИХ болон аймаг нийслэлийн ИТХ-ыг сонгох сонгуульд МАН олонхи болж, иргэдийн итгэлийг хүлээж мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэн ажиллахаар болсон. Харин өмнөх 4 жил засаг барьж байсан Ардчилсан нам УИХ, аймаг нийслэлийн сонгуульд үнэмлэхүй цөөнхи болсондоо нэг хэсэгтээ “бантсан”.

Харин тэд орон нутгийн сонгуулийн өмнө  банталтаасаа гарч,  эргэн “сэргэж”, сум дүүргийн ИТХ-ын сонгуульд “хүч хаян” оролцохоор шийдсэн бололтой. Ингэж хэлэхийн учир нь нийслэлийн дүүргүүдийн ИТХ-ын сонгуульд АН-ын удирдах төв байгууллагаас ач холбогдол өгч оролцож байгаа гэнэ билээ.

Аль ч сонгуулийн үеэр сонгогчийн саналыг худалдан авахыг “оролдсон” элдэв үйлдлүүд гарсан тухай мэдээллүүд сонсогддог. Тэгвэл энэ удаад ийм үйлдэл нь бүр технологи болтлоо хэлбэржсэн байна.

Сонгуулийн хуулийн “70.1.Ээлжит сонгуулийн жил эхэлснээс хойш санал хурааж дуустал аливаа этгээд сонгогчдын саналыг татах зорилгоор мөнгө, эд зүйл үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно” хэмээн заасан байна. Гэтэл 10 сарын 19-ны өдөр болсон дүүргийн ИТХ-ыг сонгох сонгуульд энэ хуулийн заалт илт зөрчигдсөн үйлдэл олон гарсан байна. Зарим дүүрэгт сонгогчидод гурил будаа тараасан бол зарим дүүрэгт 10.0-20.0 мянгөн төгрөг өгөх үйлдэл илэрчээ.  Ийм хууль зөрчсөн үйлдлийг ихэнхдээ амьжиргааны түвшин доогуур, мэдлэг мэдээлэл багатай  гэр хороололын иргэд сонгогчдын саналыг “худалдан авах” зорилгоор хэрэгжүүлсэн байна.

Дээрх технологи ингэж хэрэгжжээ. Дүүргийн ИТХ-ыг сонгох сонгуульд оролцож байгаа сонгогч бүрт сонгуулийн хэсгийн хорооноос сонгуульд оролцсоныг батламжилсан цагаан болон ягаан өнгийн билл өгч байгаа. Тухайн билл дээр  сонгогчийн нэрсийн жагсаалтанд бүртгэгдсэн ……….. тоот дугаар, сонгуулийн ….-р хэсэг гэсэн хоёр тоон мэдээлэл байдаг.

Интернэт болон элдэв мэдээллээс хол, мэдлэг боловсрол нимгэн, амьдрал нь ядуу зүдүү иргэдийг “олзолсон” нэр дэвшигчийн талынхан  тэдэнд  хандан сонгуульд оролцохдоо манай нэр дэвшигчийн нэрийг будаж саналаа өгөөрэй, дараа нь гарч ирээд санал өгсөн хуудас /билл/-аа бидэнд өгч  мөнгөө аваарай гээд таны санал өгсөн биллийн дугаараар нь хөөгөөд хэнд санал өгснийг чинь бид  мэдчихдэг юм хэмээн сонгогчийг төөрөлдүүлж саналыг нь худалдан авах “хар технологи”-ийг хэрэгжүүлсэн бололтой  байна.

Хуульд зааснаар бол хэнд саналаа өгөх, хэнийг дэмжих нь тухайн сонгогчийн эрх төдийгүй хэнд санал өгснийг нь  тухайн сонгогчоос өөр хэн ч мэдэх ёсгүй нууцлалтай байдаг. Гэтэл сонгогчийн эрхэнд бүдүүлэгээр хандаж, тэдний сонголт хийх эрхийг зөрчиж, эд хөрөнгө, мөнгө төгрөгөөр сонгогчийн саналыг худалдан авч байгаа энэ үйлдлийг хууль хяналтын байгууллагынхан шуурхай шалгаж шийдвэрлэх ёстой.

Сонгуулийн хуулийн  159 дүгээр зүйл буюу Нэр дэвшигчийг нэрийн жагсаалтаас хасах  хэсгийн 159.2.Нэр дэвшигч бүртгүүлсний дараа тухайн нэр дэвшигчийг нэр дэвшигчдийн нэрийн жагсаалтаас хасах энэ хуулийн 52, 67.3, 70.1, 70.5.1-70.5.10, 70.5.13-70.5.16-д заасан үндэслэл тогтоогдвол уг нэр дэвшигчийг бүртгэсэн сонгуулийн байгууллага нэр дэвшигчдийн нэрийн жагсаалтаас хасч, нийтэд мэдээлнэ.

 159.3.Сонгуулийн дүн гарсны дараа тухайн нэр дэвшигчийг нэр дэвшигчдийн нэрийн жагсаалтаас хасах энэ хуульд заасан үндэслэл тогтоогдвол уг нэр дэвшигчийг бүртгэсэн сонгуулийн хороо нэр дэвшигчдийн нэрийн жагсаалтаас хасч, сонгуулийн дүнгээс уг нэр дэвшигчид холбогдох хэсгийг хүчингүй болгоно. Хэрэв уг нэр дэвшигч орон нутгийн хурлын төлөөлөгчийн түр үнэмлэхээ авсан бол үнэмлэх нь хүчингүйд тооцогдоно” хэмээн  нэн тодорхой заажээ.

Тэгвэл ийм “хар технологи” хэрэгжүүлэн, сонгогчийн саналыг “худалдан авсан” нэр дэвшигчийг нэрсийн жагсаалтаас хасч, шударга үнэнээр өрсөлдсөн дараагийн нэр дэвшигчийг нь сонгогдсонд тооцдог Сонгуулийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.

Сонгогчийн саналыг эд хөрөнгө, мөнгө төгрөгөөр худалдан авахыг санаархаж байгаа нэр дэвшигч сонгогдсон хойноо таны саналыг худалдан авахад гаргасан зардлаа хэд дахин өсгөж авахын төлөө ажиллана гэдгийг сонгогч та  санаж,  магадгүй сонгогч танд ийм санал ирсэн бол нэгэнт таны санал нууцлалтай, түүнийг хэн ч мэдэх боломжгүй  болохоор та тэдний эсрэг саналаа өгч, зөөв шударга өрсөлдөгчийг нь дэмжих нь зөв юм.

Сонгогч та сонгуульд идэвхтэй оролцон саналаа өгч, мэргэн сонголт хийх нь  таны амьдарч байгаа сум дүүргийн хөгжийн түрлэг байх болно гэдгийг сайн тунгаан бодно биз ээ.

А.Галт