Монгол улс дахь био лаборатори гэх худал цуурхал

2022 оны 4-р сарын 17-нд ОХУ-ын Холбооны Хурлын Холбооны Зөвлөлийн орлогч дарга Константин Иосифович Косачев Федеральное агентство новостей(ФАН) буюу Холбооны мэдээллийн агентлагт өгсөн телевизийн ярилцлагад орох үеэрээ: АНУ Монголд биологийн лаборатори байгуулахаар төлөвлөж байгаа. Учир нь Украинд байсан лабораториудаа америкчууд Монгол руу шилжүүлж байгаа” гэсэн билээ. Уг мэдээлэл гарсан даруйдаа Монгол төдийгүй дэлхийн олон улсын анхааралд орж  үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын Гадаад Харилцааны Яам тухайн өдөрт нь хариу мэдэгдэл гаргажээ. 

Уг мэдэгдэлд: “Сүүлийн үед ОХУ-ын зарим өндөр албан тушаалтан хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр “Украин дахь Оросын цэргийн тусгай ажиллагаа эхэлснээс хойш Америкийн тал Монгол Улстай холбогдож биологийн лаборатори байгуулах тухай яригдсан” гэх мэдээлэл хийх болсон.

Уг мэдээлэл нь бодит байдалд нийцэхгүй, ор үндэслэлгүй мэдээлэл болохыг албан ёсоор мэдэгдэж байна” гэсэн байна.

Монгол Улсын Гадаад Харилцааны сайд Б.Батцэцэг албан ёсоор өгсөн тайлбартаа “Монгол Улсад биологийн зэвсэглэлийн зориулалттай био лаборатори огт байхгүй. Ийм лабораторитой болох эрх зүйн үндэслэл ч байхгүй. Энэ төрлийн лабораторийг байгуулах, хөгжүүлэх зорилго байхгүй, яриа хэлэлцээр байхгүй. Тэр дундаа АНУ болон Европын Холбооны улсуудтай энэ талын харилцааг хөгжүүлэх, лаборатори байгуулах асуудал огт яригдаагүй” гэдгийг албан ёсоор хэлсэн.

Мөн “Энэ мэдээлэл ОХУ-ын “Извезтия” сонинд нийтлэгдсэн. Анхны эх сурвалж болох судлаач, эрдэмтэн хүн энэ мэдээлэлийн гаргасан. Мөн Хятадын хэвлэлд гарсан. Олон улсын хэвлэлүүд дээр гарч байгаа мэдээлэл нь үнэн бодит байдал нийцээгүй. Манай бодлогын хувьд эргэлзэх зүйл байхгүй. Манай гадаад бодлого нээлттэй, олон тулгуурт, энхийг эрхэмлэсэн зарчмаа баримталж байгаа” гэсэн юм.

Монгол улсад биологийн лаборатори байгуулах гэж байгаа гэсэн  худал цуурхал тарааж хөрш 2 орныг муудалцуулах санаархал байж болох юм. Харин биологийн зэвсэглэлийн зориулалттай био лабораторийн талаарх худал цуурхалын дараа уг биологийн лабораторийн асуудалыг цааш гүнзгийрүүлэн судлаж үзвэл их сонирхолтой мэдээлэлүүд улам бүр гарч ирсээр байх юм АНУ-ын гадаад дахь олон тооны био лабораториуд байдаг бөгөөд энэ удаа Гүрж, Афганистан, Украйн гэсэн 3 улс орон хэрхэн ажиллаж байгаа тухай гадаад дотооодын хэвлэлд хэрхэи бичсэн байгаа талаар цөөн хэдэн мэдээлэлээ хуваалцахаар шийдэв.

АНУ-ын цэргийн хөтөлбөрийн хүрээнд Пентагоны биологийн лаборатори ажиллаж АНУ-ын биолабораториудыг DTRA(Defense Threat Reduction Agency) цэргийн агентлаг хариуцан 2.1 тэрбум долларын өртөгтэй SBIR хөтөлбөрийг хуучин ЗСБНХУ (Гүрж, Украин), Ойрхи Дорнод, Зүүн өмнөд Ази, Африкийн орнуудад байрлан санхүүжүүлдэг байна.

Гүрж – биологийн зэвсгийн бүс

Гүржийн нийслэл Тбилиси дэх Лугар төв – Пентагоны биологийн лаборатори нь АНУ-ын Агаарын цэргийн хүчний Вазианигаас ердөө 17 км-ийн зайд байрладаг. Цэргийн хөтөлбөрийг АНУ-ын Гүрж дахь цэргийн эмнэлгийн группын (USAMRU-G) биологичид болон DTRA-тай холбооны гэрээний дагуу хувийн гэрээлэгч нар гүйцэтгэж байна. Биологийн аюулгүй байдлын гурав дахь зэрэгтэй биологийн лабораторийг зөвхөн нууц мэдээлэл авах боломжтой АНУ-ын иргэд ашиглах боломжтой. Тэд Гүржтэй байгуулсан Батлан ​​хамгаалах хамтын ажиллагааны тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу (2002) дипломат халдашгүй эрхтэй.

АНУ, Гүрж хоёр улсын хооронд байгуулсан гэрээ нь тус хөтөлбөрт ажиллаж буй АНУ-ын цэргийн болон энгийн албан хаагчдад дипломат статус олгодог. АНУ-ын Холбооны бүртгэлийн газрын мэдээлснээр, Лугар төвийн үйл ажиллагаа нь биологийн үүсгэгч бодис (боом, туляреми), вируст өвчин (Конго дахь Крымын цусархаг халууралт гэх мэт) судлах, “ирээдүйд туршилт хийх биологийн материал олж авах” зэрэг орно.

Гүрж ялаа хаздаг

2014 онд Лугар төв нь шавьж үржүүлэх тусгай үйлдвэрээр тоноглогдсон бөгөөд Гүрж, Кавказ дахь “Элсний ялаа” төслийг эхлүүлсэн. Төсөл нь Гүржийн гаднах нутаг дэвсгэрийг хамардаг – Кавказ. 2014-2015 онд Флеботомины төрлийн элсэн ялааг өөр нэг төсөл болох “Цочмог халууралтын тандалтын үйл ажиллагаа”-нд барьж, судалжээ. Эм ялаанаас халдвар авсан эсэхийг шалгадаг. Гурав дахь төсөл, түүний дотор барьж ялаа шинжилгээ хийх нь тэдний шүлсний булчирхайн шинж чанарыг судалдаг.

2015 онд нийслэл Тбилиси хотод хазуулсан ялааны дайрал үүсжээ. Тэд жилийн турш байшин дотор, ихэвчлэн усанд амьдардаг бөгөөд энэ нь ийм төрлийн ялааны хувьд ердийн зүйл биш юм (ихэвчлэн Гүржид тэдний үржлийн улирал маш богино байдаг.  6-р сараас 9-р сар хүртэл). Гэрчүүдийн хэлснээр тэдний усанд ялаа гарч, усанд орохдоо хаздаг.

2014 онд Гүрж, Кавказад FRS төсөл хэрэгжиж эхэлснээс хойш Гүржийн нэгэн адил шавжнууд хөрш Дагестан (Орос) руу дайрч байна. Нутгийн иргэдийн ярьснаар тэд хазуулсан үедээ тууралт үүсгэдэг, бохирын хоолойд амьдардаг, ваннд гарч ирдэг.

“Bellweather” ажиллагаа: АНУ-ын Химийн судалгааны командлал (Биологийн дайны хэлтэс) ​​шумуулд хазуулсан тоо болон түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг үнэлэхийн тулд шумуулын дээжийг туршиж үздэг. 1960 онд Юта мужийн Дугай Дойч хотод цэргүүдтэй туршилтууд хийсэн байх магадлал байдаг.

Эдгээр төрлийн шумуул, бөөсийг (өмнө нь Цэргийн биологийн зэвсгийн хөтөлбөрийн дагуу бэлтгэгдэж байсан) Гүржийн Лугар төвд судалгаа, шинжилгээнд зориулж цуглуулж байна. Aedes Albopictus төрлийн халуун орны шумуулыг Гүржэд 2014 онд DTRA төслөөр “Гүрж дахь вирус ба бусад арбовирусууд” (шумуул, хачигны вирусээр халдварласан вирус), 60 оноос хойш Aedes Aegypti төрлийн шумуул илрүүлсэн. .

Хоёр төрлийн шумуул нь шар чичрэг, денге, шикагуния, зика өвчнийг тээгч юм. Баруун Гүржийг эс тооцвол Aedes albopictus шумуул нь Европын Өвчний хяналт, урьдчилан сэргийлэх төвийн мэдээлснээр хөрш Орос (Краснодар – Гүржтэй хиллэдэг) болон Туркийн хойд хэсэгт (Гүржтэй хиллэдэг) бас байдаг. Тэдний тархалт нь дэлхийн энэ хэсэгт нийтлэг биш юм.

Гүржийн Туляремийн тархвар судлал (2013-2016) хэмээх өөр нэг DTRA төслийн хүрээнд газраас 6142 хачиг цуглуулж, 5871 үхэр, 1310 бөөс, 731 хачиг судалгаанд хамруулахаар эрүүдэн шүүсэн байна. 2016 онд дахин 21590 яст мэлхий цуглуулж Лугар төвд шинжлүүлэхээр явуулсан.

АНУ-ын армийн тайланд “Ази ба ЗСБНХУ-ын Европын хэсэг дэх эрүүл мэндийн ач холбогдол бүхий үе хөлтүүд” (1967) гарчигтай бүх уугуул шавж, тэдгээрийн амьдрах орчин, тэдгээрийн тээж буй өвчний жагсаалтыг гаргажээ. Ариутгах татуургын хоолойд амьдардаг ялаанд хазуулсан тухай баримт бичигт мөн дурдсан байдаг. Тэдний байгалийн амьдрах орчин нь Филиппин, Гүрж, Орост байдаг.

Хазуулсан шавьжтай цэргийн туршилт

Шавж судлалын дайн бол халдварт өвчин тараахад шавжийг ашигладаг биологийн дайны нэг төрөл юм. Гүрж дэх хөтөлбөрийн баримт бичгүүдэд Пентагон ийм шавьжны туршилт хийдэг болохыг харуулж байна.

Афганистан дахь үхлийн аюултай тахлын голомт дахь цэргийн биологийн лаборатори

2017 оны арванхоёрдугаар сард Конго дахь Крымын цусархаг халуурлын 237 тохиолдол бүртгэгдсэний 41 нь Афганистанд нас барсан байна. Афганистаны Эрүүл мэндийн яамны мэдээлснээр халдварын дийлэнх нь нийслэл Кабул хотод (71 тохиолдол, 13 хүн нас барсан) тохиолдож байгаа бөгөөд бас нэг голомт болох Герат муж нь Ирантай хиллэдэг (67 хүн) юм.

Афганистан бол Пентагоны биолаборатори байрладаг дэлхийн 25 орны нэг юм. Афганистан дахь төсөл нь DTRA-аас санхүүждэг АНУ-ын SBIR төслийн нэг хэсэг юм. Афганистан дахь хөтөлбөрийн дагуу ажиллаж байгаа компаниуд Гүрж дэх Лугар төвд ажилладаг – CH2M Hill, Battelle. CH2M Hill нь 10,400,000 долларын гэрээтэй (2013-2017). Гүрж, Афганистан дахь гэрээлэгч нар орон нутгийн хүн амд тархсан өвчинтэй адил юм.

Украин дахь өвчний тархалтын талаарх Пентагоны био баримт бичиг

АНУ, Украины хооронд байгуулсан цуврал хэлэлцээрүүдийн нэг бол Украинд Шинжлэх ухаан, технологийн төв (STCU) байгуулах явдал юм – АНУ-ын засгийн газраас санхүүжүүлдэг олон улсын байгууллага, дипломат статустай. STCU нь Зөвлөлтийн биологийн зэвсгийн хөтөлбөрт ажиллаж байсан эрдэмтдийн төслийг албан ёсоор санхүүжүүлдэг. Өнгөрсөн 20 жилийн хугацаанд тус төв нь үй олноор хөнөөх зэвсэг үйлдвэрлэхэд оролцсон эрдэмтдийн 1850 төсөлд 285 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн байна.

Украинд гахайн томуугаар 364 хүн нас баржээ

Пентагоны био лабораторийн нэг нь Харьков хотод байрладаг бөгөөд 2016 оны нэгдүгээр сард хоёр өдрийн дотор Украины 20 цэрэг гахайн ханиадаар нас барж, өөр 200 цэрэг эмнэлэгт хүргэгджээ. Украины засгийн газар үхлийн талаар мэдээлээгүй байна. Тэр оны 3-р сар гэхэд Украинд 364 хүн томуугийн улмаас нас барсан (тохиолдлын 81.3% нь 2009 оны гахайн ханиадны цар тахлыг үүсгэсэн A(H1N1) pdm09 омог юм.

Цагдаа нар хоол боловсруулах чадваргүй болгодог өвчний халдварыг шалгаж байна

2018 оны 1-р сард Николаев хотод 37 хүн хэвтэн эмчлүүлжээ. Орон нутгийн цагдаа нар “Хүний дархлал хомсдолын вирус болон бусад ялгаваргүй өвчний халдвар”-ыг шалгаж байсан. Гурван жилийн өмнө нэг хотод 100 гаруй хүн холероор өвчилсөн. Хоёр тахал нь бохирдсон ундны уснаас үүдэлтэй гэж үздэг.

2017 оны зун Запорожье хотод элэгний А вирустэй 60 хүн хэвтэн эмчлүүлжээ. Халдварын шалтгаан тодорхойгүй хэвээр байна. Одесса мужид 2017 оны зургадугаар сард асрамжийн газрын 19 хүүхэд халдварт өвчний улмаас эмнэлэгт хүргэгдсэн байна. Харьков хотод мөн оны арваннэгдүгээр сард гепатитын 29 тохиолдол бүртгэгдсэн. Вирус нь бохирдсон ундны усанд урсдаг. Харьковт хоёр жилийн өмнө Украины 364 хүний ​​амийг авч одсон гахайн ханиадны голомт гэж сэжиглэгдсэн Пентагоны биологийн лабораторийн нэг байдаг.

Украин, Орос улсад холерын тархалт

2011 онд Украинд 33 хүн холероор өвчилжээ. Уг тахал 2014 онд дахин давтагдаж, Украины 800 гаруй иргэн аюултай өвчин туссан байна. 2015 онд Николаев хотод холерын 100 гаруй шинэ тохиолдол бүртгэгдсэн байн Украинд үйл ажиллагаа явуулдаг Америкийн компаниудын нэг Өмнөд судалгааны хүрээлэн нь холер, түүнчлэн Пентагоны хувьд цэргийн ач холбогдолтой томуу, зику зэрэг өвчинтэй холбоотой төсөл, судалгааны ажилтай. Өмнөд судалгааны хүрээлэнгээс гадна Америкийн Black & Veatch, Metabiota гэсэн хоёр компанид Украин биологичдод ажиллаж байна.

Нууц лабораторийн зарим төслүүд нь дэлхий ертөнц, хүмүүнлэгийн зорилготой нийтийн эрүүл мэндийн төлөө чиглэгддэг. Бас зарим нь өндөр технологийн шинэ бүтээгдэхүүн зах зээлд гаргахын тулд инновацийн зорилготой ажилладаг. Харин цөөн хэсэг нь огт өөр даалгавартай байж болно. Хүний хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр хэдэн арван сая хүн аюултай эмгэг төрүүлэгч, өвчин эмгэгээс үүдэлтэй халдварт өвчинд системтэйгээр өртдөг. Та бидний нүдний өмнө хэдэн арван нууц лаборатори хаалттай хаалганы цаана өөр өөр зорилго даалгавартайгаар ажилласаар байгаа нь харамсалтай.     

Бид АНУ-ыг шинжлэх ухаан технологийн ололт амжилтаа зөвхөн хүн төрлөхний сайн сайхан хөгжил цэцэглэлт гэрэлт ирээдүйд зориулаасай гэж хүсч байна. Бидэнд энх тайван, эрх чөлөө, тогтвортой хөгжил хэрэгтэй. Бид бол нэг л эх дэлхийн үр  хүүхдүүд билээ.

Г.Ганбат