Кант, Ницше нар Молор-Эрдэнэ шиг эх орноо муулж яваагүй

Өөрийгөө том эрдэмтэн гэж үздэг Молор-Эрдэнээс өгүүллийнхээ гарчиг тутамд дурдсан шинжлэх ухааны салбар бүрээр’ няцаалт авч бут ниргүүлэх юм байхдаа гэж хүлээж суусан чинь байдаггүй шүү.

Харин түүний оронд тулга тойрсон хэрүүлийн шинжтэй, зарим газар заналхийлсэн шинжтэй,зарим газар мушгих гэж оролдсон ярилцлага маягийн юм л олж хардаг юм байна. Эрдэмтэн хүний хариулт гэж тэр хүний ойлголтоор иймэрхүү юм байдаг юм байх даа. Уул нь би хэрүүлч хувь хүнтэй нь биш, “эрдэмтэн”-тэй нь мэтгэлцэх гэсэн юмсан. Гэтэл шинжлэх ухааны шинжтэй зүйлүүдэд маань ямар ч хариулт өгөлгүй бүгдийг тойроод гарчихсан, бүгдээс нь зугтаасан байх юм. Ямар янзын эрдэмтэн гэж ийм байдаг байна даа. “Ам бардам гуяа шалдан эр” юмаа даа.

Эрдэмтэй хүнтэй мэтгэлцэхээс зугтаагаад мэдээлэл тааруутай хүмүүсийг болохоор толгойг нь эргүүлэх гэж дөвчигнөөд ядруухан ч эр бол доо, хөөрхий. Уул нь эрдэмтэй хүн , болох гэж зүтгэж мацаж яваа “эрдэмтэн хүн”-д шинжлэх ухаан ч мэтгэлцээн ус агаар, хоол унд шиг хэрэгтэй байдагсан даа. Хатуухан үгтэй боловч шинжлэх ухааны мэтгэлцээнд өдөөсөн зүйлийг уншиж, эсвэл шинжлэх ухаанчаар хариу өгч ухаанаа тэлж, чадлаа сорьж, таашаал авч, оюун санааны хувьд хөгжиж дэвждэггүй юм бол юу уншиж цагаа нөхцөөж суудаг шүү юм болдоо гэж. Би өөрийгөө юм л бол  эрдэмтэн гэж чам шиг цээжээ хоосон дэлдэж явах дургүй. Философич ч биш. Болохыг хүсдэг ч үгүй. Тэр тусмаа салхи шиг тэнгэрээр морилж явдаг сүржин философич болохыг бүр ч хүсэхгүй. Гэхдээ мэдлэгийн  хүрээ маань асар өргөн. Чиний мэдлэгээс зуу дахин давна. Чи миний хэмжээнд хүрнэ гэх юм бол шинжлэх ухааны нилээд олон салбарын маш их юм уншиж, маш олон жил зарцуулж байж дөхөж ирнэ.Гэхдээ би өөрийгөө эгэл жирийн л нэг Монгол хүн гэж бодож явдаг.

Хийх ёстой юмаа сүр дуулиангүй хийчихээд л эх оронд минь тустай байх болтугай гэж араас нь ерөөгөөд дараагийн ажлаа  чимээгүйхэн барьж авдаг. Сая  жилийн дараа хүн болж төрөх хувь олсон ч Монгол нутагтаа төрөх юмсан гэж хүсэж мөрөөдөж явдаг. Би чамаас ялгаатай нь “бид” гэж хэлж чадна. Миний ард маш олон хүн бий. Бид олуулаа. Тиймээс бид чамайг Монгол түмний нэр төрд халдсан гэж  буруутгаж байна. Түмэн олны .нэр  төрд  халдсан учраас  бид чиний нэр төрд халдахаас өөр аргагүй болсон гэдгийг хатуу ойлгож аваарай.

Миний л уншсанаар Кант, Ницше нар эх орноо муулж, өвөг дээдсээ харааж байж нэр алдар олж аваагүй. Дэлхийн аль ч орны алдар нэртэй философчдын дундаас тэгэж атгаг санаалж явсан хүн олдох болов уу. Үгүй байх аа. Энэ бол дэлхийн түүхэнд гараагүй зүйл.Тиймээс танай багш нар чинь чамайг эх орноо муулж, өвөг дээдсээ харааж явна гэдгийг сонсвол юун чамайг өмөөрөх мантай ухаан алдаад уначих байлгүй дээ. Чи багш нараа ч юм уу, элчингийн хүмүүсийг ч юм уу над дээр дагуулаад ир, тэгвэл би тэднээс хоёрхон л асуулт асууна. Тэднээс эхлээд “та нар эх орноо муулж явсан уу” гэж асууна. Дараа нь “та нар өвөг дээдсээ муулж явсан уу” гэж асууна (шүүх дээр ч дуудагдсан мөн ялгаагүй). Тэд ухаантай хүмүүс учраас “үгүй” л гэж хариулах нь лавтай. Бүр гүнзгий бодолтой нь “Бид тийм хүний ёсноос гадуур зүйл хийдэггүй” гэж хэлэх бий вий. Яагаад гэвэл тэд өвөг дээдсээ сайнтай муутай нь хүлээж авч үйлдсэн үйлийг нь шүүж муулдаггүй ёс суртахуунтай хүмүүс. Тухайн үедээ соёл иргэншлийн ноён оргилуудын нэг болж байсан Персийн хаант улсын нийслэл хотыг номын сантай юутай хээтэй нь үнсэн товрог болготол шатааж явсан. македоны Александрыг муулж суудаг грек хүнтэй дайралдаж явсангүй. Европыг хэдэн арван жилээр дайн дажны аймшигт талбар болгож байсан Наполеоныг муулж яваа франц хүнийг битгий хэл европ хүнтэй хаана ч дайралдаж яваагүй л юм даг.

Тэр ч битгий хэл нийслэлээ үнс нурам болтол шатаалгасан оросууд хүртэл муулдаггүй. Гэтэл тэр галдан шатаалтад Москвагийн бүх номын сан, улсын архивтайгаа шатсан шүү дээ. Түүний нэгэн адилаар Германыг нэгтгэж өгсөн Бисмаркыг муулаад давхиж явдаг герман хүнийг би л лав үзээгүй. Гэтэл мань эр Чингис хаан шиг л улс орноо нэгтгэх гэж нилээн л байлдсан хүн шүү дээ. Ромд өсөж хүмүүжсэн, ромын боловсролтой хэрнээ ромчуудыг германы овог аймгууд руу довтлоход эх оронч сэтгэл зүрхнийхээ дуудлагаар германчуудынхаа талд орж тэднийг ялалтад хүргэсэн Армини гэдэг жанжины дурсгалд зориулж босгосон маш том цээж хөшөө Германд бий. Хоёр мянга гаран жилийн өмнө германы ард түмнийг үндэснийхээ өвөрмөц онцлогийг авч үлдэх боломж олгож өгснийх нь төлөө германчууд түүнийг өдий хүртэл марталгүй дурсаж яваа юм. Тэд ингэж өөрсдийнхөө амьдарч буй одоо цагаа өнгөрсөн цагтайгаа холбох сэжмүүдийг хүндэтгэлээр амьлуулж, аажим аажмаар морилон ирэх ирээдүй цагтай бахархлаар холбогдох нөхцлийг нь хадгалж явдаг юм. Тэд өнгөрсөн зүйлээ, түүхийг бүтээхэд оролцсон агуу их хүмүүсийнхээ дурсгалыг музейд хэвтэж бай, та нарт өөр газар олдохгүй гэчихээд дөрвөлжин хананд нэг мөсөн чулуудаж орхидоггүй. Тэд тэднийг сайн сайхнаар дурсаж, үндэсний бахархалынхаа нэгэн болгож зүрх сэтгэлдээ ойрхон амьд, амьтай авч явдаг зан чанартай хүмүүс.

Өөрөөр хэлбэл тэд үндэснийхээ бахархалыг музей рүү шидчихээд урагшаа зүтгэж явдаг ойворгон үзэлтэй хүмүүс биш.Агуу их цаг хугацаа, түүний өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гурван цаг хоорондоо холбогдох холбоотой байж л сайн сайханд хүргэдэг. Тийм газар л хөгжил дэвшил бий болдог юм. Өнөөгийн Хятадад очиж үзсэн өрнөд европын хүмүүсийн ихэнхи нь “хятад хүмүүсийн амьдрал ахуйгаас орчин үеийн амьдралыг ч, дундад зууны амьдралыг ч харж болно” гэсэн яриа хөөрөө, сэтгэгдэлтэй нутагтаа буцаж очдог. Үнэхээр ч өнөөгийн Хятадад гурван цагийн холбоос амьдрал дээр бодитой харагдаж, зэрэгцэн оршиж байгаа нь илхэн харагддаг. Тиймээс юм бүрийг гярхай ажиглаж, задлан шинжилж, шүүмжилж, санал бодлоо хэлж байдаг гэгч “философич хүн”-д уул нь гурван цагийн мяндсан холбоог нарийн олж харж чаддаг байх явдал хамгийн чухал байх ёстой. Энэ гурван цагийн нэг цагийг үгүйсгэсэн, хараа хяналтаасаа алдсан “философич хүн” алдаа хийхэд бэлэн болчихсон байдаг гэмтэй. Учир нь философи бол логик сэтгэлгээ дээр тогтож байдаг.

Логик сэтгэлгээнээсээ гарч орж, орон гаран сэтгэдэг хүн ямар ч олон дипломтой байсан оюун сэтгэлгээний хувьд өөрөө өөрийгөө алж, “философич” гэгдэх эрхээ өөрийнхөө гараар устгачихсан байдаг. Нэг болохоор социализмын үед л манайд соёл орж ирсэн гэж магтаад л бүхэл бүтэн ном бичээд байсан хүн ярилцлага өгөхөөрөө ямар зан нь хөдөлдөг юм социализм гээд болсонгүй, ардчилал гээд бүр болсонгүй гээд муулаад эхэлдэг хүнийг ямар тогтвортой сэтгэлгээтэй хүн гэж хэлэхэв. Лав л ноён нуруутай, тогтсон бодолтой хүн гэхгүй байх. Чиний ярилцлагыг л харахад логик сэтгэлгээний апдаа дүүрэн байна. Тэгэхлээр тэр олон сайхан ном гээд байгаа номнуудаас нь Монгол хүнд хэрэг болох, улс орны хөгжилд түлхэц болчих ном олдоно гэхэд тун их эргэлзээтэй. Харин саармаг сэтгэлгээтэй болсон хүмүүст л сонирхолтой байж болохыг үгүйсгэхгүй л дээ.

Нөгөө талаар таван жилийн өмнө байна уу, хорин жилийн өмнө ч байна уу чи номондоо нэр хайрлаад түүнийхээ дээр өөрийнхөө нэрийг цагаан дээр хараар бичээд хэвлүүлээд гаргачихсан бол чамайг үхэн үхтэл чинь нэр холбогдоод л явдаг жамтай. Түүхийг хасаж  танаж болдоггүй шиг намтрыг бас яагаад ч хасаж танаж болдоггүй юм. Үүнд ямар ч хонзогнол хамаагүй. Чиний орон гаран сэтгэлгээ чинь л чамайг ингэж барьж өгч байгаа юм. Чи логикын хувьд тун муу сэтгэж байна. Хэрүүлч авгай аятай дахиж ингэж битгий аяглаж байгаарай гэж зөвлөе. Номоо гүйлгээтэй байлгахын тулд их эзэн хааны нэрийг худалдаж идсэний чинь хөдөлшгүй баталгаа болж, чиний хувьд номын чинь аймшигт нэр чамайг үргэлж дагалдана. Чи түүнээс яагаад ч зугтааж яаж ч тайлбарласан хүн үнэмших тайлбар олж чадахгүй. Номоо нэгэнт тэгээд нэрлэчихсэн болохоор тэр чинь “Чингис мандтугай” гэсэнтэй адилхан болчихсон гэсэн үг.

Бүр “хэрэгтэй” гээд биччихдэг нь ч юув дээ. “Хэрэггүй” л гэж бичнэ биз. Номондоо Чингис хаантай огт холбоогүй юм бичсэн юм бол юугаа хийж хаа хамаагүй нэр өгдөг байна аа. Чингис хаантай бүх юмаа холбох гэсэн үзэл чамд ч гэсэн нууц буглаа маягаар байгаа юмаа даа. Эсвэл логикын алдаа юмуу. Тэгвэл ч хэтэрхий том алдаа байна даа. Ямар ч номны хамгийн гол зүйл нь нэр байдаг юм шүү. Номын нэр, дотоод агуулга хоорондоо авцалдаатай, бат холбоотой байх ёстой гэдэг чухал логик аль ч улсад мөрдөгддөг. Хэрвээ чи энэ зарчмыг олж мэдэж, тогтоож аваагүй бол ном бичиж сурах яагаа ч үгүй байна. Чи логик сэтгэлгээний асар том алдаа хийсэн учраас одоо Чингисийг яаж ч муулсан магтаж явсан үеэ арчаад хаячихаж яагаад ч чадахгүй. Тэгэх оролдлого хийх тугам өөрийнхөө туйлбаргүй, үзэл санаандаа үнэнч биш гэдэг яриа хөөрөөг дахин дахин сэдрээж гаргаж ирнэ. Чи ийм л хувь заяатай болчихсон. Чиний элэг чинь гэнэт зөв тийшээ татмар болоод элгэн түмнээ магтах гэж оролдоод эхлэх юм бол муулж явсан үеийг чинь дахин дахин босгож ирэхтэй нэгэн адил гэсэн үг.

Харин би Монгол нутаг дээр Монгол хүн болж төрснөөрөө бахархдаг. Эх орон, элгэн түмнээ сайнтай муутай, алдаатай оноотой, бүдүүлэг дорой, хоцрогдсон сүүлдсэнийг нь агуу ихтүүх, байгалиа хэзээ ч сүйтгэж яваагүй нүүдэлчдийн өвөрмөц энэрэнгүй соёлтой нь хамт хүлээж авсан. Яагаад гэвэл соёл иргэншлийг өөр хэмжүүрээр буюу “жинхэнэ соёл иргэншил бол байгальтайгаа нэгдэж уусаж чаддаг соёл иргэншил юм” гэдэг гүн ухааны ойлголтоор хэмжих ёстой юм. Их Британий агуу их улс төрч У.Черчилль “Ирээдүйн эзэнт гүрэн бол оюуны санааны эзэнт гүрэн байна” гэж зөгнөсөн байдаг. Чухамдаа энэ хоёр чухал ухагдахуун л хүн төрөлхтөний шинэ хөгжлийн ирээдүйг тодорхойлно. Тиймээс байгальдаа ээлтэй оюуны соёл иргэншил болсон Монгол  түмний соёл иргэншлийн агуу их туршлага хүн төрөлхтөнд заавал хэрэг болно. Тэгэхлээр бидэнд хөгжлийн үлэмж их суурь бий. Түүн дээрээ суурилж, шинэ зарчмаар хөгжих ёстой.

Чухам иймээс л хөгжлийг амдаж дайрах хэрэгтэй гээд байгаа юм. Хэрэглээ хэрэгцээ, эргэл мөргөл, өчүүхэн улс төрийг тойруулаад хэрүүл маргаан дэгдээсэн төдийгөөр хөгжилд хүрэхгүй нь ойлгомжтой. Кантыг хэн ч тэнэг гэж хэлээгүй (харин Ницше бол арай өөр хэрэг). Та андуурч байна. Бид дэлхийд нэрд гарсан агуу их хүмүүсийг, түүний дотор Германы агуу их хөвгүүдэд хүндэтгэлтэй ханддаг. Алдарт философичдын  дотроос  эртний грекийн философич Сократыг нэн түрүүнд хүндэтгэх хэрэгтэй гэж би боддог. Яагаад гэвэл  Сократ тэнгэр дээгүүр нисэж явдаг философийг газарт буулгаж, амьдралд ойртуулсан хүн. Тиймээс ч түүнийг Италийн алдарт хөвгүүн, улс төрийн онолч Маччиавелли “Сократ философийг тэнгэрээс буулгаж ирсэн” гэж үнэлсэн байдаг. Дараагийн дугаарт Гегелийг хүндэтгэх ёстой. Яагаад гэвэл Гегель өрнө, дорнын гүн ухааныг холбож, Дорно дахины гүн ухаанаас суралцаж, мэдлэг оюунаа зузаатгах гэж хичээж явсан хүн.

Тэрбээр “Монголчууд хүн төрөлхтөнд оюун билиг хайрласан юм” гэж бахдан бичиж үлдээсэн байдаг. Тэгэхлээр Гегелийг чи буруу дүгнэсэн байна, энэ үгийг нь бүтээлээс нь хас гэж лав хэлж зүрхлэхгүй байх. Энэ лавтай. Дэмий юм чалчиж, бусдыг өдөөн хатгаж явдаг “философчид”-ийг л чулуугаар чулуудаж, цонхыг нь хага  цохиж байсан болохоос биш зөв сэтгэлгээтэй, зөв үг хэлтэй, зөв сэтгэдэг, шинжлэх ухаанч, хамгийн гол нь зон олныхоо нэгэн үеийнхнийг нөгөө үеийнхэн рүү өдөөн турхирдаггүй философичдийг аль ч улсад хүндэлсээр ирсэн юм шүү. Жишээ нь эртний Грекийн Солон, Ликург хоёр байна. Тэд зон олноо нэгдмэл нэг сэтгэхүйтэй, эх орноо нэг цул ,бат бэх, хөгжингүй  болгохын тулд өөрсдийнхөө эрдэм мэдлэг бүхнийг зориулж чадсан.

Нэн ялангуяа Ликург Спартчууддаа зориулж хууль боловсруулж өгөөд тэр хуулиа зөв шударга болж уу, үгүй юу гэдгийг тогтоож мэдэхийн тулд грекийн бусад хот-улсуудаар явж хууль болгонтой нь танилцаж, өөрийнхөө хуультай харьцуулан жишиж үзсэнийхээ дараа үнэхээр шударгуу хууль болжээ гэж ойлгомогцоо спартчуудаас өөрийнхөө хуулийг өөрийг нь үхэн үхтэл дагаж мөрдөнө гэдэг амлалт авсан байдаг. Тэгээд тэр хуулиа Спартын хот-улсыг цэцэглэн хөгжүүлэх хууль болсон гэж үзээд үеийн үед үүрд мөрдүүлэхийн тулд өөрийнхөө үхлийг харуулахгүй хэмээн эх орноосоо явж, ор сураггүй алга болсон байдаг. Эх орныхоо төлөө агуу их үйлсийг чин сэтгэлээсээ ингэж л хийдэг. Ликург : “Би эх орныхоо хөгжлийг хангасан, миний хууль мундаг хууль гэж цээжээ огт дэлдээгүй”. Тийм агуу их эх оронч сэтгэлгээ, эх нутагтаа хязгааргүй хайртай хүнд эх орноо орхиж явахад маш хэцүү байсан нь ойлгомжтой. Гэвч түүнд “алдар нэр” огт хэрэггүй байсан учраас элдвийн хоосон магтаалаас сугарч эх орныхоо үүрдийн хөгжил дэвшлийн төлөө өөрийгөө золиослоод эх нутгаасаа холд шаналж суух амаргүй хувь заяаг өөртөө оноох агуу их зориг, хатуужлыг харуулсан юм.

Чи шинжлэх ухаанч мэтгэлцээнээс үхтлээ айдаг хүн юмаа даа. Шинжлэх ухааны мэтгэлцээн өрнүүлж чаддаггүй хүн “эрдэмтэн”, тэр тусмаа эрдэмтэй хүн болох бүр яагаа ч үгүй байгаа гэсэн үг байдаг юм. Мэтгэлцээний дунд эрдэмтэн төрдөг болохоос биш нэг сэдвийг барьж авч зөвхөн түүндээ зориулж эрдмийн зэрэг горилсон бүтээл маягийн юм бичээд зэрэг авчих хамгийн амархан. Тэр тусмаа Монголд наалдах юмгүй бүтээл байх юм бол нэг их сургуулийн номын санд ч юм уу, чи өөрийнхөө санаачилгаар байрлуулсан фэйсбүүкийн буланд хаягдсан үнэ цэнэ муутай зүйл болж хувирдаг жамтай. Нөгөө талаар олон улсын хурал дээр хэдэн ч хэлээр амьдралаас хол хэдэн арван ч илтгэл тавиад “эрдэмтэн” болчихдог юм биш. Олон улсын тавцан дээр тийм амархан хүлээн зөвшөөрөгдчихдөг ч юм биш. Чамайг манай хуралд оролцоод явсан хүн гэж хааяа дурсвал л их юм. Бас шүүмжлэхийн тулд шүүмжилснээр эрдэмтэн болчихдог ч юм биш.

Надад ч гэсэн гадаадад тавьсан илтгэл зөндөө байгаа, мэдэх хэл ч хэд хэд бий. Тэгэхлээр чи өөрийгөө бурхан гээд өргөмжилжчихөөгүй бол жич танилцсаны хэрэг юу билээ хоёулаа шинжлэх ухаанч ёсоор жаал мэтгэлцээд авъя. Би чамайг шинжлэх ухааны эрүүл тулалдаанд зүрх гаргаад дуудчихъя. Чамайг шинжлэх ухааны үүднээс намайг яаж бут цохихыг харъя. Манайд ахмад үе залуу, үе хоёрын хооронд ямар ч зөрчил байхгүй. Монголчууд бид үр хүүхэд, хойч үеэ энэрсэн шиг энэрч, хайрласан шиг хайрлаж чаддаг, үр ач, хойч үе нь ахмадуудаа ачилсан шиг ачилж, халамжилж бас чаддаг. Тиймээс  чамд хэнээс ч хэнийг хамгаалах хэрэг огт гараагүй. Тийм юм чиний хоосон сэтгэхүйд л босож ирж хөөрцөглөж байдаг байх. Хийсвэр тэмцлээс үндэсний баатар төрдөггүй юм. Чи хэнийг ч цээжээрээ хамгаалаагүй. Одоохондоо ямар ч гавъяа байгуулаагүй байгаа. Аливаа юмыг өнгөц хараад буруу сэтгээд хийсвэр дайн зарлаад явбал хүчээ дэмий юманд зарцуулж, амьдралаа хоосон өнгөрүүлдэг юм шүү гэж шуудхан зөвлөчихье. Хүн нэг юман дээр нэг л алдвал дээр байдаг юм. Нэг юман дээр олон дахин алдвап “буруу замаар будаа тээж, буцахдаа чулуу тээнэ” гэгчийн үлгэрийн гол баатрын дүрд яах аргагүй тоглоно доо.

Нэгэнт чи шинжлэх ухааны хүн болж чадаагүй болохоор тэр олон мэргэжил эзэмшсэний хэрэг юу билээ, эх орондоо тус авчирч магадгүй  инженерийнхээ мэргэжлээр ажиллавал яасан юм бэ дээ. Би ч гэсэн гурван мэргэжил эзэмшсэн. Гэвч манайд аль нь илүү хэрэгтэй юм бол гэдгийг сонгож аваад тэр мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа. Бусад мэргэжлээ хобби маягтайгаар чирээд хамтад нь авч явж байгаа, болж л байна. Хэрэггүй алдар нэр хөөцөлдөх, эсвэл өөрөө дийлэхгүй ачаа өөрийнхөө нуруун дээр авчирч тавьчихаад мунгинаж явснаас энэ нь дээр байдаг юм шүү.Өрнөдийн хөгжингүй орнуудад манай мянга мянган залуучууд суралцаад төгсөж ирсэн. Тэдэнд өнөөдөр ахмад үе нь ажил төрөл, байр сууриа тавиад өгчихсөн. Тэдний зарим нь тодорхой амжилтанд хүрчихсэн гялалзуулж яваа, зарим нь хүрэх гээд гялалзаж яваа. Тиймээс манайд хоорондоо шууд холбоотой хоёр үеийн хооронд ямар ч зөрчил тэмцэл байхгүй. Өнгөрсөн зууны хориод онд Зөвлөлтөд хэдэн сарын хэлний дамжаанд улаан коммунист хувьсгалч болох лекц сонсоод ирсэн этгээдүүд Монголын хуучин сэхээтнүүдийг орос хэл мэдэхгүй, хоцрогдсон бүдүүлэг гэж дайрч давшилж байсан юм. Гэтэл тэдгээр хуучин сэхээтнүүд нь түвд, хятад, манж хэлтэй, зарим нь бүр англи, герман, франц хэлтэй (Самбуу, Дамбадаржаа гэх мэт хүмүүс) байсан юм шүү. Тэр цаг үеийг санагдуулам зүйл манайд ганцхан хүний өдөөн хатгалгаар дахин өндийх нь юу л бол.

Уул нь шинжлэх ухаан мэддэг хүнтэй шинжлэх ухааны талаар мэтгэлцээд авъя гэж хүссэн юмсан. “Их санасан газар ес хоног хоосон хононо” гэгч боллоо, Тийм болохоор чамайг тоож, чамтай мэтгэлцэх гэж оролдсондоо харамсаж байна. Харин чамд юун түрүүнд ухаанаа зөв тийш нь ажиллуулж чаддаг болчихоод элгэн түмэн, эх нутагтаа хал балгүй явахыг зөвлөе. “Хүн төрөлхтөний сүүлчийн гүн ухаан итгэх, найдах хоёр байдаг” гэж францийн алдарт зохиолч эцэг А. Дюма бичсэн байдаг. Зөв, эрүүл ухаан хайрлах болтугай даа. Эрүүл ухааныг биед ачлалтай гэдэг. Эрүүл ухаан, эрүүл бие хоёрыг “жаргалтай ухаан” гэдэг юм шүү.

Өдрийн сонин