Өглөө.мн Шинэ өглөө, Шинэ мэдээлэл
Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн даатгалын үйлчилгээний талаар Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын Бодлогын хэрэгжилт, судалгааны газрын мэргэжилтэн П.Эрдэнэтэй ярилцлаа.
– Тэтгэмжийн даатгалын сангаас иргэд даатгуулагчдад ямар төрлийн үйлчилгээ үзүүлдэг талаар яриагаа эхлүүлье.
– Тэтгэмж гэдэг нь даатгуулагч хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах, жирэмслэх, амаржих үед өөрт нь, нас барсан тохиолдолд даатгуулагчийн ар гэрийнхэнд нэг удаа олгодог мөнгөн хөрөнгө юм. Тэтгэмжийн даатгалд албан журмын даатгуулагч хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогоосоо 0,8 хувиар, сайн дурын даатгуулагч 1 хувиар тооцон шимтгэл төлдөг бөгөөд эргээд уг сангаас хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж, жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж, оршуулгын тэтгэмж гэсэн 3 төрлийн тэтгэмжийн үйлчилгээ авах боломжтой.
– Жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмжийг ямар тохиолдолд олгодог вэ? Жилд ер нь хичнээн эмэгтэй нийгмийн даатгалын сангаас уг тэтгэмжийг авдаг бол?
– 2018 онд тэтгэмжийн даатгалын сангаас 61,5 мянган даатгуулагч эхэд 79,9 тэрбум төгрөгийн тэтгэмж олгосон. Тэтгэмжийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 12 сараас доошгүй, үүнээс сүүлийн 6 сард нь тасралтгүй төлсөн эхэд жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж олгох хуулийн зохицуулалттай. Мөн 196-гаас доошгүй хоног тээгээд дутуу төрүүлсэн буюу үр хөндүүлсэн, жирэмслэлтийг эмнэлгийн аргаар тасалсан, 196 хоног тээгээгүй боловч амьдрах чадвартай хүүхэд төрүүлсэн эхчүүд жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж авах боломжтой. Түүнчлэн жирэмсний, амаржсаны тэтгэмж авсан даатгуулагч эх хүүхдээ асрах чөлөөтэй байх хугацаанд дахин 2 удаа хүүхэд төрүүлсэн бол жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж олгодог.
– Нэгэнт хуульд заасан болзол журмыг хангасан бол даатгуулагч эх юу бүрдүүлж, хаана хандан тэтгэмжээ авах талаар зөвлөхгүй юу?
– Албан журмын даатгуулагч эх нь эмнэлгийн хуудсанд байгууллагын ажил олгогчоороо бичилт хийлгэн баталгаажуулж, нэхэмжлэхийн хамт санхүүгийн ажилтнаараа дамжуулан харьяа нийгмийн даатгалын хэлтэст ирүүлнэ. Сайн дурын даатгуулагч бол эмнэлгийн хуудас, нийгмийн даатгалын дэвтрээ оршин суугаа аймаг, сум, дүүргийнхээ нийгмийн даатгалын хэлтсийн тэтгэмж хариуцсан байцаагчид өгч шимтгэл төлсөн хугацаагаа тодорхойлуулан бичүүлж, нийгмийн даатгалын байгууллагын магадлагч эмчээр хянуулж тэтгэмжээ бодуулж авна.
– Жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмжийг ажил олгогчоороо дамжуулалгүй шууд хувийн данс руугаа авах боломжтой болсон гэж сонссон. Энэ үнэн үү?
– Тийм ээ. Ажил олгогчоос нийгмийн даатгалын байгууллагад нэхэмжлэл хүргүүлэхдээ даатгуулагч нь ажил олгогчоороо дамжуулалгүй шууд өөрийн дансанд авах хүсэлтээ дурьдахад тэтгэмжийг тухайн даатгуулагчийн өөрийнх нь дансанд шилжүүлж байгаа.
– Өвддөггүй хүн гэж бараг үгүй. Гэхдээ өвчин хэлж ирэхгүй шүү дээ. Тэгэхээр хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмжийг олгох нөхцөл арай уян хатан байдаг уу?
– Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж буюу иргэдийн ярьж дадсанаар лист бол нийгмийн даатгалын хамгийн хүртээмжтэй, өргөн хүрээг хамардаг үйлчилгээний төрөл л дөө. Нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгох бусад нөхцөлөөс шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацааны шалгуур харьцангүй бага. Тодруулбал даатгуулагч /ажилтан/ ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа түр хугацаагаар алдахаас өмнө 3, түүнээс дээш сарын хугацаагаар тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан даатгуулагч хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж авах эрхтэй.
– Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмжийг яаж тооцоолдог юм бэ? Тэтгэмжийг зарим тохиолдолд ажил олгогч, заримдаа нийгмийн даатгалаас төлдөг юм байна лээ. Бас хувь хэмжээ нь өөр байдаг шүү дээ.
– Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмжийг даатгуулагчийн шимтгэл төлж ажилласан хугацааг харгалзан, сүүлийн гурван сарын хөдөлмөрийн хөлсний дунджаас 5 хүртэл жил шимтгэл төлж ажилласан бол 50 хувиар, 5-14 жилд 55 хувь, 15 ба түүнээс дээш жил ажилласан бол 75 хувиар бодож олгодог. Ингэхдээ тэтгэмжийг ажлын өдрөөр тооцдог. Хөдөлмөрийн чадвар түр хугацаагаар алдсан ажлын эхний 5 өдрийн тэтгэмжийг ажил олгогчоос, 6 дахь өдрөөс эхлэн чадвар нь сэргээгдэх, эсхүл тахир дутуугийн тэтгэвэр авах эрх үүсэх хүртэл хугацааны тэтгэмжийг тэтгэмжийн даатгалын сангаас тус тус олгодог байгаа.
Удаа дараа өвдөөд байхаар ажил олгогч нар таатай хүлээж авдаггүй.
Гэхдээ даатгуулагч нэгэнт шимтгэл төлсөн болохоор тэтгэмжээ авах сонирхолтой байдаг. Үүнд тодорхой нэг хязгаар тогтоож өгсөн байдаг уу?
– Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж олгох хугацааны нэг удаагийн дээд хязгаар нь хөдөлмөрийн чадвар алдсан ажлын эхний 5 өдрийг оролцуулан ажлын 66 өдрөөс хэтрэхгүй байна. Харин хорт хавдар болон сүрьеэгээр анх өвчлөхөд ажлын 132 өдрийн хугацаанд тэтгэмж олгож болно. Мөн даатгуулагч хуанлийн жилд удаа дараа өвчилсөн тохиолдолд хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмжийг нийтдээ ажлын 132 өдрөөс илүүгүй хугацаанд олгоно гэж хуулиар зохицуулсан байдаг.
– Оршуулын тэтгэмжийн талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?
– Тэтгэмжийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 36 сараас доошгүй хугацаанд төлсөн даатгуулагч ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас нас барвал оршуулгын тэтгэмж олгоно. Харин үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас нас барсан тохиолдолд даатгуулагчийн шимтгэл төлсөн хугацааг харгалзахгүйгээр энэ тэтгэмжийг ар гэрт нь олгодог. Мөн дээрх нөхцөлийг хангасан тэтгэвэр авагч нас барвал ар гэрт нь оршуулгын тэтгэмж олгодог.
– Сайн дурын даатгуулагч ч бас эдгээр үйлчилгээг авах боломжтой юу?
– Тэгэлгүй яахав. Сайн дурын даатгуулагч тэтгэврийн, тэтгэмжийн, ҮОМШӨ-ний даатгалд шимтгэл төлдөг тул хуулиар заасан болзол, нөхцөлүүдийг хангаж байгаа тохиолдолд албан журмын даатгуулагчийн нэгэн адил эдгээр тэтгэмжүүдийг авах эрхтэй. Хэрвээ та ярилцлагын явцад анзаарсан бол тэтгэмжийн даатгал нь хүнийг эхийн хэвлийд бүрэлдэхээс ертөнцийн мөнх бусыг үзэх хүртэл нь хамт байж, санхүүгийн эрсдэлийг нь хуваалцдаг юм шүү дээ.
