Х.Чойдогжамц: Надад байгаа ээрэгдлийг урлаг чөлөөлж өгдөг ч байж магад

Бичсэн зүйлсээр нь аль хэдийнэ эчнээ танил болсон ч нүүр тулж, халуун яриа өрнүүлж үзээгүй нэгэн эрхэм байх. Түүнийг Хойлогдоржийн Чойдогжамц гэнэ. Тэрбээр одоо СУИС-ийн Театрын урлагийн сургуульд багшилж буй. Энэ залуугийн “Тайлахуйн чинад”, “Гүн хэлмэр” судлал шүүмжийн номууд эгээ л зохиол шиг уншигдаж, шүлэг шиг сэтгэлд “амьд сэрүүн” үлдэнэ. Тиймээс ч түүнтэй уулзан ярилцах хүсэл эртнээс төрсөн билээ. Гэвч энэ удаа бид урлаг, уран зохиолын адармаатай ертөнц рүү гүн гүнзгий өнгийх хийгээд хэзээнээ уншигчдын “сэтгэлд” очсон бүтээлүүдийнх нь талаар давтан ярьсангүй. Хамгийн дарууханаар хэдэн үг солилцож, хамгийн энгийнээр “танилцав”.

-Урлаг, утга зохиолын тухай бодож эхэлмэгц л тархин дотор бөөн нүдээн болдог. Чиний тархин дотор ч нэлээд зодоон болдог байх даа, эсвэл үгүй ч юм болов уу?

-Тийм шүү, бага насанд уншсан зохиолоосоо авахуулаад амьдралын мартагдашгүй хүнд, хөнгөн бүх зүйлс л урлаг, уран зохиолтой холбогдон сэрэгддэг.

Саяхан би нэг шүүмждээ бичсэн. Хэзээ эртэд хэн нэгэнд хэлж байсан нандин үг ч юм уу? зурвасхан явдал үргэлжид санагдах мөртөө өчигдөр үзсэн кино, номоо мартчих жишээний. Хожмоо янз бүрийн хайр дурлалын зохиол уншлаа гэхэд тэр явдал улам тодорч бодол сэтгэл дэнсэлж, ээрдэг. Ингээд бодохоор юу ч юм бэ дээ? \инээв.сурв\

-Тэрхүү ээрэгдлээс хэрхэн чөлөөллөгддөг вэ?

-Дахиад л уншдаг даа. Нэгэн бодлын олон талт таашаал хүртдэг. Магадгүй надад байсан ээрэгдлийг урлаг чөлөөлж өгч байгааг би эсрэгээр нь мэдрээд байдаг ч байж болох л доо.

-Дийлэнх судлаачдын бүтээлийг харахад судалж байгаа бүтээлчээ хэт дөвийлгөн магтах эс бөгөөс хэтийдүүлэн шүүмжлэх чиг хандлага давамгайлдаг. Харин чиний шүүмж судлалын бүтээлүүд нэг талыг барьсан, хэт зусарч эсвэл хэт шүүмжлэгч шинж чанараас ангид санагддаг?

-Шүүмжлэл гэдэг үгэнд шинжлэн таних, нээн тайлах гэсэн утга илүүтэй байдаг болов уу. Дээрх эрс хандлагууд бол хувь шүүмжлэгчийн бичлэгийн онцлог, шинжих өнцгөөс л хамаардаг байх. Голыг нь барина гэхээр давс султай хоол шиг улбагар юм болчих гээд байдаг.

Багш нар маань “Шүүмжлэл бол нэгдүгээрт эр зориг байдаг “ гэж хэлдэг. Үг хэлэх гээд байгаа юм бол хэлсэн шиг л хэлчих хэрэгтэй хэний ч өмнөөс. Гол нь бүтээл дээр л ярих. Зарим нэг хүмүүс бүтээлийн тухай яриаг өөр дээрээ шууд тусгаж, хэт хувийн үзлээр хариу ханддаг. Миний хувьд шүүмждээ тухайн бүтээлийн шинэлэг тал, турдадын өвөрмөц нээлтүүдийг тайлбарлан шинээр хандахыг хичээдэг.Дуу алдмаар мөр, өгүүлбэр, хэсэг олзолж аваад түүнийгээ уншигчдад сонирхолтой хүргэхийг хичээдэг

-Утга зохиол судлаач П.Батхуяг ах “Энэ цаг үеийн шүүмжлэгчид хүлээх ёсгүй зүйлийг нуруундаа үүрсэн жаахан тэнэгдүү хүмүүс болж хувирчээ” гэж хэлсэн удаатай. Гэвч шүүмж судлаач байснаараа өөртөө дайсан “хураадаг” гэдэг нэг талаар өрөөсгөл ч ойлголт юм шиг?

-Шүүмжлэгчдийг сөрөг хандлага угаасаа л дагадаг юм шиг. Үг хэлэхгүй байна гээд байдаг. Хэлсэн ганц нэг нь бас л бай болдог. Энэ цаг үеийн тухайд бол миний бодлоор уран зохиолын хамгийн сонирхолтой үе юм шиг. Бүгд л бичиж байна шүү дээ.Нуруундаа үүрнэ гээд л шуугиулаад байгаа нөхдийг бичихээр угаасаа дэмий бичиж байгаа юм чи гээд мөнөөх л “буруу хүлээн авалт” залгана.

-Бүтээл ярихаар өөр дээрээ тусгаж аваад байдаг гэж чи дээр хэлсэн шүү дээ. Тэгэхээр тийм тэнэг хүмүүсийг огт тоохгүй, хараагүй, сонсоогүй мэт байвал яадаг юм?

-“Уг нь дэмий юман дээр юм бичих дэмий л байдаг л даа” гээд хараад байх бүр ч дэмий юм шиг.

-Урлаг, уран зохиолын ертөнцөд ус, агаар мэт дутагдаж байгаа мэргэжлийн шүүмжлэгч, судлаачид ганц, нэгхэнээр хязгаарлагдаж байна. Тэд зориггүйгээсээ болоод хараад л суугаа юм болов уу?

-Утга зохиол судлаач , шүүмжлэгч Ч.Билигсайхан агсны шүүмжтэй холбож хэлсэн зүйр үг байдаг. “Овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух вэ. Өөр өөрсдийнхөө овоог босгоцгоо л доо” гэж.Түүн шиг шүүмжлэгч, судлаачид төрөхгүй ч юм уу, эсвэл хулчийгаад, чимээгүй байгаадаа биш болов уу.

-Тэгэхээр манайхан овоогоо босгож чадахгүй байна гэсэн үг үү?

-Жишээ нь, одоо би Аюур ахын нууц товчооны тухай шинэ романыг тэсэн ядан хүлээж байна. Ийм л хариулт өгье дөө. Үнэхээр даацтай сайн ном бүтээл гараад ирвэл хүссэн, хүсээгүй үгс урсдаг шүү дээСудалгаа шинжилгээний жинхэнэ баримт жишээ болчихоор чөмөгтэй зохиол манайд тоотой гарч байгаа нь үнэн биз дээ?Үгүй юү?

-Үнээн. Гэхдээ аливаа зүйл хоёр талтай байдаг жишгээр муу бүтээл ар араасаа цувраад байхаар бас хэл загатнаад байдаг?

-Тиймээ, тэгээд бодлоо хэлэхээр ялангуяа над шиг намхан биетэй, жижигхэн хүнд чинь хэцүү шүү дээ. \инээв.сурв\

-Сайн бүтээл төрж байж сайн шүүмж төрдөг үү, эсвэл муу бүтээл байсан ч сайн шүүмж төрсөөр байх боломжтой юу?

-Муу бүтээл байсан ч шүүмж төрсөөр байх нь урсгал жам биз. Муу бүтээл дээр сайн шүүмж ч бичиж болно. Даацтай зохиолч, даацтай зохиол, даацтай шүүмж гурав харин заавал ихэрлэнэ гэж боддог.

-Ингэхэд анх шүүмж бичихээр зориглосон шалтгаан чинь юу байв?

-Үргэлжилсэн үгийн жаахан юмаа Д.Галбаатар багшид, хүүхдийн зохиолоо Д.Батжаргал багшид гэхчилэн өөрийгөө сорьж нэлээд үзсэн. Харин зол болж Д.Галбаатар багш шүүмж, судлалын дугуйлан нээсэн ньминий нүдийг нээсэн дээ. Нэг найрагчийн номыг дагаж биширдэг бүх багш маань магтаад байхаар нь “Би яагаад өөрөөр хэлж болохгүй гэж” гэдэг л анхны шалтгаан маань болсон. Өө, нээрээ дунд сургуульд шүүмжилсэн шүлэг их бичдэг байсан юм байна. \инээв.сурв\

-Тэр найрагч нь хэн юм бол?

-Тэр чухал биш байх аа

-Одоо шүлэг бичихээ больчихсон юм уу?

-Бичнэ ээ, хүүрнэл зохиолын тэмдэглэлүүд ч явж л байгаа. Уран бүтээлчийн зовлон жаргалын мэдрэмжээ гээж болохгүй шүү дээ. Жишээ нь, нэг өгүүллэгийн номыг шинжилж судлахаар сонголоо гэж бодъё. Арван хэдэн өгүүллэгийг нь ийм тийм гэж шүүмжлэх харьцангуй хялбар байж болох юм. Гэтэл өөрөө өгүүллэг бичих гээд эхний хоёр өгүүлбэрийн холбоос дээр эргэлзэх жишээтэй байдаг юм уу.Гэхдээ миний л хувьд байх л даа. Судалгаа шинжилгээндээ анхаарал хандуулахаар өөрийн бүтээлд учиргүй түвдэхгүй болчих юм. Сэтгэлд нийцсэн сайхан шүүмж бичих миний нэг зохиол л гэсэн үг шүү дээ

-Тэгэхээр шүүмж судлалд ч бас мэдрэмж хэрэгтэй болж таарах нь?

-Бүр онгод ч хэрэгтэй болох үе бий.

-Чиний онгод хэзээ буудаг вэ?

-Гайхам сайхан зохиолд автагдаж хөглөгдөхөөрөө л байх. Сонин нь ингэж хөдөлсөн үед шүүмжийн нэр нь л түрүүлж янз бүрээр орж ирээд байдаг. \инээв.сурв\

-Нэр гэдэг хийх ажлын тавин хувь гэдэг байх аа?

-Нэрнээс цааш явахгүй үе ч байна л даа

-Тийм үе олон тохиолддог уу?

-Олон шүү.

-Тийм үед үргэлжлүүлэх үү, орхих уу?

-Янз бүрээр ородож байгаад дуусгахыг л хичээдэг дээ.

-Чи ингэхэд амьдралыг хэр өөнтөгч нүдээр хардаг вэ?

-Амьдрал дээр шүүмжлэгч биш ээ. Харин ч бусдын үгээр байдаг

-Зохиолчид бусдын үгээр байж чаддаг юм уу?

-Үгүй байх шүү.

-Чи?

-Юу ч гэсэн сонсогч байж чаддаг. Бусдыг нь өөрөө хэлж мэдэхгүй байна.

-Урлаг, уран зохиолоос өөрөөр өөрийгөө илэрхийлдэг зүйлс бий юу?

-Шатар нүүх, сагс тоглохгэвэл буруу хариулт болчих уу?Чөлөөт цагаараа ном л шагайна даа

-Монголын уран зохиол дэлхийн уран зохиолоос хэдэн алхам хоцорч явна, үгүй гэсэн эцэс төгсгөлгүй маргааны тухайд чи ямар бодолтой явдаг вэ?

-Эхлэл төгсгөлд нь “Монголын нууц товчоо” байгаа юм биш үү.

-Магад?

-Энэ тухай дэлгэрэнгүй хариулахад “эхлэн бичигчийн” хувьд надад хугацаа хэрэгтэй.

-Чамайг сургуулиа төгсөөд шууд гадаад явчихалгүй Монголдоо үлдсэнд их гайхшсан шүү?

-Яагаад?

-Хүн бүр л өөрийгөө илүү боловсруулчихаад эргэж ирэхийг, эсвэл илүү том зах зээлд “оршин тогтнохыг”  хүсдэг. Чамд бол тэр үүд хаалга нээлттэй байсан санагддаг?

-Удахгүй явна аа. Шүүмжийг өөрөөр гаргахыг хүсч байна

-Амьдралыг хүмүүс янз бүрээр л тайлбарлаж ярьдаг. Чиний хувьд амьдралын хар, цагааны зах зухаас үзэж л яваа байлгүй. одоогоор амьдрал чамд ямар өнгөтэй харагдаж байна?

-“Залуу явахад юм бүхэн өнгөлөг” гэдэг байх аа. Өмнөх асуулттай холбож хэлэхэд цаг хугацааны хувьд би амьдралаа боловсролын өмнө хэсэгхэн тавьж шийдсэн.Харамсалгүй сэтгэл хангалуун байх л чухал биз дээ. Учиргүй юм гэж байдаггүй юм билээ

-Тэр учир шалтгаан маш том зүйл байсан байлгүй?

-Тэгэлгүй яах вэ.

-Цаашид ямар өнгөтэй амьдралыг зурахыг хүсч байна?

-Улбар шар.

-Яагаад?

-Миний дуртай өнгө.

-Энэ өнгө ямар нэгэн утга илэрхийлдэг үү?

-Мэдэхгүй ээ, цэцэрлэгт байхаасаа л дуртай байсан юм.

-Цэцэрлэгт байхдаа дуртай байсан өнгө нь өөрчлөгдөөгүй байгаа юм байна. өөр өөрчлөгдөөгүй зүйлс байна уу?

-Багадаа ном их урж тасдаг, үгүй хийж байж л уйлахгүй унтдаг байсан гэсэн. Одоо бол 180 градус.

-Уйламхай хүүхэд байсан байх нь ээ?

-Тийм шиг байна лээ.

-Харин одоо?

-Уяхан шүү

-Ямар үед нулимсаа сул асгардаг вэ?

-Хайртай хүмүүсийнхээ тухай бодоход…

-Тэгвэл уйлмаар байсан ч нулимсаа зайлшгүй тэвчих ёстой үе гэвэл?

-Энэ асуултад өөрийнхөө гурван мөр шүлгээр хариулж болох уу.

-Бололгүй яах вэ. Сайхан санагдаж байна.

-Эр хүн уйлж энэхэн

Хорвоог өөртэйгээ уужруулав

Хоёрхон дусал нулимс аж

-Чиний хувьд урлаг, уран зохиолыоос илүүд тавьж чадах зүйл бий юу?

-Зөрчилддөг ч байгаа гэж хэлнэ.

-Жишээлбэл?

-Гэр бүл.

-Эхнэр чинь үргэлжилсэн үгээр бичдэг байх аа?

-Тийм ээ.

-Бүр ч ойлголцдог юм биш үү?

-Ойлголцолд ч бас зөрчил байж болно ш дээ.

-Тэгээд хамгийн том зөрчил нь юу байх юм бэ?

-Ингээд асуусан чинь байхгүй ч юм шиг…

… Эргэлзээ хийгээд төгсгөлгүй үргэлжлэлийг илтгэх гурван цэг. Тийм ээ, бидний яриа дуусаагүй. Дараагийн удаа түүнтэй илүү гүн гүнзгий танилцуулах болно.

Ярилцсан: Ц.Баттуяа

Эх сурвалж:  medremj.net