Дефолтын өмнө дэнжигнүүлж үлдээчихээд дахиад л эрх мэдэл авах юм уу?

1. Монголчууд өнөөдөр бухимдалтай байна. Бүр хэвийн төвшнөөс хальсан их бухимдал, уур хилэн хуралдсан байна. Түүнийг дагасан элдэв зүй бус үзэгдлүүд ар араасаа цэцэглэж, нйгмийн амьдралын хамгийн нандин хэсэг болох нөхөрлөл, итгэлцэл, хайр сэтгэл, ханатын амьдралд маань хүртэл халдаж байна. Бичлэг, эвлүүлэг, гүтгэлэг, хэрүүл хараалаар үерлэж байна.

Явж явж энэ бүхний эцсийн шалтгаан нийгмийн баялгийн тэгш бус хуваарилалт, татвар төлөгчдийн хөлс хөдөлмөрөөр бүрддэг Төрийн мөнгө рүү дүрсэн улстөрчдийн урт гар, хулгай дээрэм юм.

Савалгаа ихтэй, хийрхэл хэтрүүлэг, үнэн худал нь яг таг тогтоогдож өгдөггүй үй олон мэдээллийн дунд хүмүүсийн нягт нямбай чанар алдагдаж, бодит тоо баримтад хандах хариуцлагатай хандлагууд суларсан байна. Үнэн юм уу, худлаа л байлгүй дээ, ийм баримтууд сөхөгдөж байгаад л чимээ алдардаг шүү дээ гэх маягаар иргэд өөрсдийнхөө хяналтыг унагах болж. Энэ бол манай нийгмийн хамгийн том дутагдал.

Саяхан УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар 2016 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд хийсэн аудитын дүгнэлтийг нээлттэй авч хэлэлцсэнийг манай ард иргэд үзсэн. Тэр хэлэлцүүлэг бол маш чухал хэлэлцүүлэг. Гэхдээ тэнд улстөржилт өрнөхөөс болгоомжилж тодорхой хэм хэмжээнд асуудал яригддаг. Ард нь ард түмэн үймрэх учраас тэнд дэлгээтэй шидчихэж болдоггүй. Харин нэгэнт төрийн аудит ажиллаад гаргаад ирсэн баримтуудын араас хөөх нь сэтгүүлчдийн үүрэг болдог. Нэг үеэ бодвол төрийн байгууллагуудын вэб сайтууд нээлттэй ажилладаг, тэрэн дээр баримтууд тодорхой хэмжээнд нээлттэй тавигддаг болчихсон. Гагцхүү ард иргэд тэр лүү орж танилцахгүй нь их.

Тийм учраас иргэд дам мэдээлэл, цуу яриа, гадны нөлөөтэй гуйвуулга, үгүйсэл орсон мэдээллүүдийг дагаж хуйлрах биш албан ёсны хяналт шалгалтаар илэрсэн, бодит баримтуудыг авч үзэж тунгааж баймаар байна. Ахин хэлэхэд баримт, баримт бас дахин баримтыг л түшиж үнэлэлт дүгнэлтээ гаргаж байх чухал болоод байна шүү.

Ингээд миний тэсгэлгүй үзгээ шүүрч, зарим хууль бус баримтууд, төрийн сан хөмрөг рүү хотонд орсон чоно мэт дайралсан эрүүгийн шинжтэй гэмт үйлдлүүдийн талаар уншигч олонтойгоо байр сууриа хуваалцахаар шийдсэн юм. Дашрамд хэлэхэд эдгээр баримтууд бүгд 2016 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд хийсэн аудитын дүгнэлтээр илэрсэн бодит баримтууд болохыг та бүхэндээ ахин хэлэхийг хүсч байна. Хэрэв би гүтгэлгийн шинж чанартай зүйл хийсэн байвал хуулийн өмнө хариуцлага хүлээхэд бэлэн гэдгээ ч мөн илэрхийлмээр байна.

2. Монгол улсын эдийн засгийн хөгжил удааширч, хөрөнгө оруулагчид дүрвэн гарч, аюулын харанга дэлдэж эхлээд удаж байна. Үүний гол шалтгаан ерөөсөө баялгийн тэгш бус хуваарилалт гэдэгтэй манай иргэд санал нийлнэ . Манай ард иргэдийн тавны нэг нь ядуу зүдүү амьдарч байна. Нийт хүн амын талаас илүү хувь нь дөнгөн данган бор хоногоо өнгөрөөх төвшинд гол зогоон аж төрж байна.

Баялагтай орны иргэд атлаа барлагийн төвшинд өөр зуураа зодолдон, үзэн ядалцан амьдарч байна. Яагаад ? Яагаад гэвэл баялгийн дийлэнх нь нийгмийн тун цөөхөн хэсэгт оногдож байгаа учраас монголын маань  нийгэмд тэгш бус байдал газар авч иргэд нь Төрдөө, улстөрчиддөө үзэн ядалтаар хариу барьдаг болоод байна. Энэ бүхний хамгийн тод илрэл өнөөдрийн болж буй сонгууль. Иргэд Төрөө төр шиг байгаасай гэж залбирдаг. Гэвч Төрд ажиллаж буй эрх мэдэлтнүүд маань тэдэнд ямар хариу барьж байна вэ.

Сая УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцсэн 2016 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд хийсэн аудитын дүгнэлтийн баримтуудыг хараад үнэндээ элэг эмтрэхэд ч багадам гуниг хурж, санаа сэтгэлээр навс уналаа. Даанч дээ…гэмээр юм болжээ.

 Нэгэн жишээ, “Мон атом” гэж төрийн өмчит ХХК байдаг. Энэ компанид аудитын газар аудит хийж дүгнэлт гаргахаас татгалзсан. Шалтгаанаа Монгол улсын Ерөнхий аудитор Д.Хүрэлбаатар ингэж тайлбарлаж байна.

“Аудит бол хамгийн ноцтой юман дээр л татгалздаг. Үнэхээр цаана нь эрүүгийн гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд байгаа тохиолдолд л бид татгалздаг. “Мон атом” дээр ямар ч дүгнэлт гаргах боломжгүй байгаа. Учир нь санхүүгийн тайлан баланс, гүйлгээ хийсэн баримт байхгүй. Маш их хэмжээний мөнгө хаашаа, юунд зарцуулагдсан нь мэдэгдэхгүй алга болсон байгаа” гэж.

Энэ юу гэсэн үг вэ. Ямар гээчийн юм тэнд болсон хэрэг вэ гэж араас нь нэхэв.

“Мон атом” ХХК дээр гарсан энэ зөрчлийг санхүүгийн хөндлөнгийн хараат бус хувийн компани очиж шалгалтыг хийн тогтоожээ. Дүгнэлт хийхэд санхүүгийн бичиг баримтын бүрдэл байхгүй. Маш их хэмжээний мөнгө алга болсон гэсэн ийм тайлан орж ирсэн байх юм. “Мон атом”-ын гүйцэтгэх захиралаар АН-ыг төр барьж байх үед Ж.Билэгсайхан гэх ноёнтон ажиллаж байжээ. Ж.Билэгсайхан нь энэхүү компанийг удирдаж байх явцдаа компанийн тухай хуулийг ноцтойгоор зөрчиж “Ураниум Индастри” ХК-ий ерөнхий захирал Милан Клечкатай 2012 оны 11 сарын 16-ны өдөр 3.0 сая ам.долларын санхүүжилт бүхий хамтран ажиллах гэрээг хийсэн байна. Уншигч авхай та итгэж ядах хэрэггүй. Энэ гэрээ нь компанийн тухай хуулийн 76.1.16 дахь заалтыг зөрчсөн. Яаж зөрчсөн гэхээр хамтран ажиллах гэрээ байгуулахдаа компанийнхаа Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн шийдвэр, зөвшөөрлийг аваагүй байна. Энэ бол Төрийн компани шүү дээ. Тэгээд дээр нь 3.0 сая ам долларын гэрээ гэж байгаа. Төрийн өмчит компани дээр ийм дур мэдсэн үйл ажиллагаа явагдсан гэхэд итгэж ядмаар. Түүгээр ч барахгүй тус компанийн гүйцэтгэх захиралаар ажиллаж байсан Э.Галбадрал гэгчийн хийсэн сая сая төгрөгийн гэрээнүүд ч бөөн асуудал дагуулсан байх аж. Одоо “Мон атом” ХХК дээр гарсан энэхүү санхүүгийн гэмт хэргийн эзэн холбогдогчид алга болчихсон. Санхүүгийн тайлан баланс, гүйлгээ хийсэн баримтууд байхгүй. Газрын гаваар орчихсон. Маш их хэмжээний мөнгө хаашаа, юунд зарцуулагдсан нь мэдэгдэхгүй ингээд алга болчихсон байх нь хэвийн явдал уу. Одоо яах вэ. Ингэж л байх уу. Ярьж хэлж, хөөцөлдөхөөр улс төржлөө гэх.

Зөвхөн эхний жишээн дээр л улсын маань 2.3 сая өм доллар хаашаа орсон нь мэдэгдэхгүй алга болжээ. Санхүүгийн баримтуудаа аваад зугтчихсан. Үүний хариуцлагыг хэнтэй бид ярих юм. Тухайн үеийн эрх баригчид одоо олон нийтийн өмнө ариун цагаан тагтаа шиг л дэрвэж харагдах юм. Идсэн уусан, цөлмөсөн баримтыг нь гаргаж тавьдаг ч хүн цөөрсөн. Бүгдийг нь айлгаж ичээж, дарамталж доромжлон мохоож байна. Дарагдахгүй нэгнийг нь элсүүлж, эсвэл эвлүүлэг гүжирдлэгээр гөрдөж нам дарж байна.

Дараагийн баримтыг ярья. Олон улсын хүүхдийн “Найрамдал” лагер гэж бидний хайртай газар бий. Бидний дурсамж шингэсэн газар. Тэнд болж өнгөрсөн хулгай дээрмийг дуулаад “Даанч дээ, Найрамдал зусланг минь үлдээчихгүй дээ” гэж би хувьдаа өөрийн эрхгүй халагласан.

Гэнэт л ТӨХ-ны тогтоолын дагуу Олон улсын хүүхдийн “Нарамдал” цогцолборын 128.9 сая төгрөгийн үнэ бүхий дэлгүүрийн барилгыг актлах шийдвэр гарчээ. Багадаа зусланд амарч байхдаа тэр дэлгүүр рүү дэгддэг байсан манай үеийн жаалууд энэ дэлгүүрийг сайн санаж байх учиртай. Энэ дэлгүүр бол төрийн өмч. Гэнэт төрийн өмчөөс гаргаж, ашиглалтаас хасуулсан шийдвэр ороод ирж. Энэ явдал 2014 онд болсон байна. Гэвч ийм шийдвэр гарсан үндэслэл нь тодорхойгүй. Үндэслэл тодорхойгүй шийдвэр гэдэг нь өөрөө хууль журмын дагуу явагдсан процесс биш гэсэн үг л дээ. Аудит үүнийг шалгах ёстой гэж үзсэн байна. Энэ нэг хэрэг.

Дараагийн жишээ, Автограж барихаар төлөвлөгдсөн тус төвийн эзэмшлийн талбайд 2014 онд гэнэт л орон сууц бариад унаж. Дээрээс л шийдсэн гэнэ гэж тэр үед ажилчид нь хоорондоо шивнээд л өнгөрсөн байх юм. Гэтэл тэнд юу болсон байна вэ. Улмаар мөн оны хоёрдугаар сард “Молор трейд” ХХК гэх эрх мэдэл, дур зорго бүхий компани даналзаж ирээд л 143 айлын 2 блок орон сууцны барилга барьж эхэлж. Хүмүүс нь сайдын барилга гэхээс өөр мэдээлэлгүй. Барилга ч баригдаад дуусч. Тэндээсээ 9 айлын орон сууцыг “Найрамдал” зуслангийн ажилчдад банкны зээлээр худалдан борлуулах ч болж. Эдгээр айлуудаас нь 6 айл нь  уьдчилгаа төлбөрөө төлж чадахгүй  шалтгаанаар байрандаа ороогүй. Жирийн төрийн албан хаагчдад урьдчилгаа мөнгө гэж юу байхав дээ. Газрыг нь дээрэмдэж аваад бүхэл бүтэн хоёр блок орон сууц барьчихаад, эздэд нь банкны зээлээр байр авах санал л өгч.

“Молор трейд” ХХК нь орон сууц ашиглалтад орох үед 1 м2 талбайг 2.5 сая төгрөгөөр үнэлж, “Найрамдал” зуслангийн өнөө хэдэд 1.5 сая төгрөгөөр тооцож худалдсан бөгөөд одоо энэ байрыг 1 м2-ыг нь 1.3 сая төгрөгөөр бусад иргэдэд худалдаалж байгаа тухай мэдээлэл яригдаж байна. Дэндүү дээрэлхсэн байгаа юм шүү.

Тэдний хооронд хийгдсэн гэрээгээр “Найрамдал” зуслан нь инженерийн шугам сүлжээний хүчин чадлын тооцоо хийж, захирамж зөвшөөрөл болон дулаан, усан хангамжийн техникийн техникийн нөхцлүүд холбогдох бичиг баримтыг бүрдүүлэх үүрэг гээчийг бас  “Молор трейд”-ийн өмнө хүлээчихсэн байгаа юм. Хариуд нь “Молор трейд” 150 хүүхдийн цэцэрлэг барина гэж тохиролцож. Цэцэрлэг одоо байхгүй.

Хүүхдийн зуслангийн зориулалттай байгууллагын эзэмшил газар дээр одоо ч нэгдсэн төлөвлөлтгүйгээр ашгийн зорилготой хувийн болон нийтийн орон сууц, бусад барилга байгууламж одоо ч баригдсаар байна. “Найрамдал” зуслангийн голоор ой руу нэвтэрсэн цардмал зам байдаг. Уншигч авхай та сайн санаж байгаа байх. Тэр модон дотор одоо өдий төдий хувийн хаусууд сүндэрлэжээ. Эрх мэдэл, албан тушаалаа урвуулан ашигласан энэхүү үйлдлийн хамгийн жигшүүртэй нь хууль бусаар барьсан эдгээр орон сууцнууд руугаа “Найрамдал” зуслангийн дулаанаас шууд дээрэмдээд оруулчихсан. “Найрамдал” зуслан дулаан хангамжийнхаа ачааллыг даахаа болж, өвлийн цагаар өрөөнүүддээ халаагуур тавин бээрч суудаг болжээ.

Одоо улсын мэдлийн ганц зуслангаа авч үлдэхийн тулд дулааны станц хэрэгтэй болчихсон. Яаж дулаан хангамжийн асуудлыг нь хэвийн голдиролд нь оруулах вэ. “Найрамдал” зусланд учирсан хохирол, ерөнхий төлөвлөлтөөс гажсан хохиролуудыг одоо яах вэ. Хэн хамгаалах вэ. Яаж хүүхдүүдийнхээ төлөө тэмцэх вэ гэх мэт өдий төдий асуулт араасаа жагсаастай зогсож байна.

“Молор трейд” гэх компани нь тухайн үед НХХЯ-ны сайдаар ажиллаж байсан С.Эрдэнийн гэр бүлийнхний компани гэж “Найрамдал” төвийн ажилтнууд мэдээлж байна. Сайдын компани орж ирж байна, дуугүй бай, олон юм яривал ажилгүй шүү…гэх мессеж тэр үед тэдний зүрхийг чичрүүлж байсан тухай ч гунигтайгаар өгүүлж байна.

Би ч гэсэн айж байна. Түгшиж байна. Гэхдээ би үүнийг бичихгүй байж чадахгүй байна. Үүнээс ч аймаар олон баримт өөр төслүүд дээр, өөр газрууд дээр олноороо гарч ирж байна. Би биш ч хэн нэг сэтгүүлч хөөцөлдөж л таарна.

Энэ мэт албан тушаалаа урвуулан ашигласан төрийн өндөр албан тушаалтнуудыг яах юм бэ. Ингэсээр л байх уу гэх асуулт харанга болон дэлдэж байна. Дашрамд хувийн ямар нэгэн атгаг санаа, өш хонзон байхгүй гэдгийг хариуцлагатай хэлмээр байна. Холбогдох хүмүүс нь уулзаж хариу тайлбараа өгч болно.

Энэ мэт өдий төдий баримт гарч ирж байна. Хот дээр гэхэд өдий төдий хууль зөрчсөн баримт. НИТХ-ын шийдвэр нь гараагүй байхад хүчээр л хууль тогтоомжоо зөрчөөд зөрчөөд явчихсан шийдвэрүүд илэрч байна. “Сайн” нэртэй хөтөлбөрүүдээр дамжсан үй түмэн зөрчил. ТОСК дээр ангаймаар олон зөрчлүүд. Үүнээсээ болоод одоо тухайн үеийн удирдлага нь шалгагдаж байх жишээтэй.

2016 оны төсвийн нэгдсэн гүйцэтгэл дээр санхүүгийн аудит хийх явцад Аудитын байгууллага Төрийн өмчит хоёр компани дээр аудит хийхээс татгалзсан байгаа. Нэг нь дээр дурьдсан “Мон атом”, нөгөө нь “Монголын төмөр зам”. Ямар тохиолдолд Төрийн аудит дүгнэлт гаргахаас татгалздагийг дээр өгүүлсэн билээ. Чухам ямар ямар зөрчил ирснийг дэлгэрүүлэн бичмээр байвч нэг төслийг нь удирдаж байсан этгээд санхүүгийн баримтуудаа аваад зугтсан. Нөгөөг нь удирдаж байсан хүн өнөөдөр сонгуульд өрсөлдөж байгаа учраас орхив.

3. Улс орны маань эдийн засаг сүйрчих гээд байна. Ийм байдалд хүргэсэн өмнөх эрх баригчидтай хариуцлага тооцоё гэх үгийг амнаасаа цухуйлгах төдийд “чи дуугүй бай, хэний захиас даалгавраар ингэж байна, чи төрийн албан хаагч болчихоод ингээд байвал хог дээр гаргаад шидчихнэ шүү” гэж заналхийлэл ирүүлэх болжээ. Гэтэл тэдний хийсэн гэмт хэргүүд шил даран илэрч, эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж улсын өмч хөрөнгийг шамшигдуулсан хэргүүдээс үүдсэн ул мөр нь энэ улс орныг улам сульдааж, улс төрийн алдаатай шийдвэрээс нь  үүдсэн илүү том зовлон өнөөдөр Монгол орны хаалгыг тогшоод зогсч байна.

Хэдий болтол өөрсдийн хийсэн гэмт үйлдлүүдийг шалгуулж, хянуулахгүйн тулд улайран дайрч, улс орноо мөргөлдөөн сөргөлдөөнд оруулах бохир уриалгууд гарган орилж, хөрш орнуудын харилцаанд цав суулгах болчимгүй “дайн”-ыг өдөөсөөр байх вэ.

Энэ бүх завхаралаас болж Монгол Улс  дефолтод орчих гээд ам нь ангалзан байж байна.  Үүний буруутан нь монголын төрд нүүрлэсэн луйварчид. Тэдний хийсэн хулгай дээрэм.

Монгол Улс ОУВС-гийн “Extended Fund Facility” хөтөлбөрт хамрагдсандаа хүүхэд шиг л хөөрч догдлох шахав. Учир ойлгодог хэсэг нь иш, ингэтлээ бид ядрах гэж дээ хэмээн санаа алдаж суусан.

Эргээд монголчууд бид энд тэндээс гуйж түүж авсан үйлийн үртэй , хүүгийн нэмэгдэлтэй зээлүүдээ төлнө. Зээл тусламж болгоны ард Улс орны маань эдийн засгийн тусгаар тогтнол барьцаалагдаж байдаг. Энэ тухай анхааруулсан хүн болгоныг өнөөдөр дайрч дарамталдаг ч энэ нь гашуун үнэн шүү дээ.

ОУВС манай эдийн засгийн байдлыг энгийн үгээр тайлбарлавал “Төсвийн сахилга бат алдагдсанаас үүдэж Засгийн газрынхаа өрийн хэмжээг огцом нэмэгдүүлж, хүүгийн төлбөрийн дарамтыг өсгөснөөр төсвийн тэнцвэргүй байдлыг бий болгосон” гэж л дүгнэсэн. Тэд мэдээж улсаа сүйрэлд оруулсан манай албан тушаалтнуудын гэмийг дуудахгүй. Бид харин ярих ёстой, хөндөх ёстой, хариуцлага тооцох ёстой. Монгол Улсын эдийн засгийг хэн ийм болгосон бэ. Улсын эдийн засгийг удирдаж чадалгүй дампууруулсан гэмтнүүдэд хариуцлага тооцолгүй өршөөхөөр барахгүй төрийн эрх мэдэлд зүтгэхэд нь дэмжсээр  байх уу гэх асуултууд түрүүчээсээ бусад улс төрийн хүчнүүд нь ч, иргэд нь ч асуусаар байна.

Чингис бондын 1.5 тэрбум ам.доллар,”Самурай” бондын 30 тэрбум иень буюу 600 сая ам.доллар гээд хичнээн их мөнгийг гарын салаагаар урсгав. Хэрэв ингээгүй бол бид өрийн зовлонг үр хүүхэддээ өвлүүлэх байсан уу. Өөрсдөө ингээд хэрэлдээд уралцаад сууж байх байсан уу. Одоо биднийг ийм байдалд хүргэсэн нөхдүүд эрх мэдэлд улайран дайрч байх зөв үү гэх асуултаар энэхүү нийтлэлээ өндөрлөе.