Засгийн газрыг хамаагүй сул тавьж болохгүй

УИХ-ын дэд дарга, Монгол Улсын Цагаатгах ажлыг удирдах зохион байгуулах улсын комиссын дарга Л.Цогтой цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа. 

-Өнөөдөр улстөрийн хэр­гээр хэлмэгдэгсдийн дурс­галыг хүндэтгэх өдөр. Монгол Улсын Цагаатгах ажлыг удирдан зохион бай­гуулах улсын комиссын аж­лын явц хэр байгаа бол?

-Монголчууд энэ өдрийг хүндэтгэл, дурсгалын гэж нэрлээд 18 жилийг ардаа орхиж байна. Өөрөөр хэлбэл бид   түүхэн хэлмэг­дүү­лэл­тийн талаар л яриад байгаа юм. Уг нь бид үүнээс сургамж авч төрийн бод­логыг чиглүүлж, дахин давтахгүй байх талаас нь ажиллах учиртай юм.

Өнгөрсөн зууны эхний хагаст  тухайн  үеийн  ЗХУ-ын бодлогын хүрээнд олон зуун, мянган хүнийг хэл­мэгдүүлж, цаазалсан явд­лыг мартаж болохгүй тө­дийгүй мөнхөд дурсаж байх ёстой. Дахин давтуулахгүйн тулд шүү дээ.

-Гэхдээ орчин цагт хэл­мэгдүүлэлт гэдгийг тэр бүр ойшоохгүй, миний гэр бүлээс хэн нэгэн улстөрийн хэргээр хувь заяагаа өөрч­лүүлээгүй л бол хамаагүй гэсэн байдлаар ханддаг үзэгдэл нийгэмд болчихоо юу даа?

-Заавал  түүхэн бус шүү дээ. Төрөөс ямар нэгэн байд­лаар зохион бай­гуу­лалт­тайгаар хүний эрхэнд хал­даж буйг зогсоох хэрэгтэй. Яагаад гэвэл улстөрийн аль нэг нам засгийн эрх авс­ны дараа төрийн албан хаагчдыг хоморголон халах нь ч  хэл­мэгдүүлэлт гэж харж болохоор байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл хүний эрхэнд халдаж байгаа нь хэлмэгдүүлэлт болчихно.

Хэлмэгдүүлэлтийг би хохироогүй, надад хамаагүй гэж бодох нь эндүүрэл. Энэ маань өөрөө нийгмийн үзэгдэл учраас хэнд ч ямар ч хэлбэрээр тохиож бол­но. Тиймээс нийгэмд энэ асуудлыг зөвөөр мэдэрч, ойлгох хэрэгтэй.

-Улстөрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгчдийг цагаатгах, нөхөх олговор олгох тухай хуулийг 1998 онд баталсан. Түүнээс хойш олон хүний нэр хүндийг цагаатгаж, бас ч үгүй нөхөх олговор өгсөн байх? 

-Энэ хуулийг батлаад 15 жил өнгөрч байна. Өнгөрсөн хугацаанд 17584 иргэнд 16 тэрбум 326 сая төгрөг нэг удаа олгосон байдаг юм.

Орон нутагт зарим хүнд байр сууц өгөх байдлаар ажил үргэлжилж байгаа. Дахиад 6000 гаруй хүний асуудал орхигдчихсон байгаа болохоор жаахан хойргодуу байна уу гэж би хараад байгаа юм.

-Төрөөс цагаатгалын аж­лыг дуусгана, өргөдөл авах­гүй гэдэг шийдвэр гаргасан биш билүү? 

-УИХ-аас 2011 онд тийм шийдвэр гаргасан юм билээ. Яагаад гэдгийг нь сайн мэдэхгүй юм. Миний хувьд үүнтэй санал нийлдэггүй.

Тиймээс УИХ-ын намрын чуулганаар үүнтэй холбоотой хуулийн төсөл өргөн барих гэж байгаа юм.

-Цагаатгах ажлыг үр­­гэлж­лүүлэх тухай юу?

-Тийм ээ. Уг нь дээрх хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруу­­лахаар хаврын чуул­га­наар өргөн барих гэсэн боловч Ерөнхийлөгчийн сон­­­гуультай холбогдон зав­­сарласаар  байгаад ам­жаагүй. Тиймээс намрын чуулганаар өргөн барих юм. Цагаатгалын ажлыг үр­гэлжлүүлж өргөдөл, гомд­лыг хүлээн авах хуга­цааг нээлттэй болгох, нө­хөх ол­гов­рын хэмжээг нэмэг­дүүлэх зэргийг тодотгосон.

-Нэг сая төгрөгийг нэ­мэгдүүлнэ гэж үү?   

-Хүний амь ганцхан сая төгрөгөөр үнэлэгдэх эсэхийг бодох ёстой. Үүн­тэй зэрэг­цүүлээд яривал до­лоо­дугаар сарын 1-ний хэр­гийг аваад үз. Төр таван хүнээ алсан. Дараа нь тавин сая төгрөгөөр үнэлсэн. Тэгэ­хээр өнөөгийн ардчилсан төрийн ёс суртахууны үүрэг гэж ойлгоод энэ мөнгийг нэмж олгоё гэдэг саналыг тавьж байгаа юм.

-Хэлмэгдүүлэлт, цагаат­гах ажил гэхээр хэсэг хү­ний тухай ямар ч сураг гар­даггүй. Энэ асуудлыг хэрхэх вэ?

-Нуулгүй хэлэхэд ца­гаатгах гэхээр хэлмэгдсэн эсэх нь тодорхойгүй хү­мүүс байдаг. Гэхдээ бид үүнийг орхихгүй. Харин ч эрчим­жүүлэн ажиллах ёстой.

-Орчин цагийн хэлмэг­дүүлэлтэд өртсөн хүмүүс ихэнхдээ Хүний эрхийн хороонд  ханддаг болсон. Тэгвэл энэ хороо таны толгойлж буй комисстой хэр уялдаа холбоотой ажилладаг бол?

-Тодорхой уялдаа бол алга. Манай комиссын хувьд шүүхээр цагаатгагдсан хү­­мүүсийн нэр төрийг сэр­гээх, нөхөн олговор олгох, дурсгалыг хүндэтгэх зэрэг багц арга хэмжээ авдаг. Бүрэлдэхүүнд маань дээд шүүх, тагнуул болон про­ку­рорын байгууллага ордог.

Иргэдийн хувьд ч ма­най байгууллагыг  сайн ойлгохгүй байх шиг байгаа юм. Тухайн хүн хилс хэр­гээр хэлмэгдэж, хохирсон нь шүүхээр тогтоогдсон то­хиолдолд бидэнд хандаж болно.

-УИХ-ын дэд даргатай уулзсаных  ээлжит  бус  чуул­ганы товыг мэдмээр байна. Энэ сарын 16-нд гэсэн сураг байгаа ч УИХ-ын дарга албан ёсоор захирамж гар­гаагүй. Даргын зөвлөл дээр хугацааны тухай яригдсан уу?

-МАН-ын зүгээс ээлжит бус чуулганыг хуралдуулах тухай санал гаргасан гэж сонссон. Бүх гишүүнд шаард­лага хүргүүлснийг нь авсан.

Гэхдээ яг албан ёсоор даргын зөвлөл дээр яриг­даж, шийдвэр гараагүй. Зав­­с­арлага  үргэлжлээд, арав­­дугаар сарын 1-нээс чуул­ганы үйл ажиллагаа эхэлнэ гэсэн байр суурьтай байгаа. Нийгэмд эдийн засгийн байдал хүндэрч, төгрөгийн ханш унаж, доллар өссөн учраас УИХ-ын чуулганыг хуралдуулах ёстой гэсэн ойл­голт байна. Хэрвээ шийдвэр гарчихвал бид бэлэн байгаа.

-Хувь гишүүний хувьд ээлжит бус чуулганыг дэмжиж байна уу. Эсвэл Засгийн газар ямар нэгэн арга хэмжээ авахыг хүлээ­сэн нь дээр гэж үзэж байгаа юу?

-Харах ёстой. Ямар нэгэн арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Харин хариу арга хэмжээ авахгүй бол бид чуулганы үеэр хатуухан ярьж болно. Цахилгааны  үнээс   эх­лээд, төгрөгийн ханш уна­чихсан байхад ард түмний амьдрал ямар байгааг ха­рах хэрэгтэй. Засгийн газ­рыг хамаагүй сул тавьж болохгүй.

-Сул тавьж болохгүй гэж байна. УИХ-ын зүгээс Засгийн газрыг хэр сайн хя­наж байгаа вэ?

-УИХ-ын гишүүд Засгийн газарт давхар алба хаших нь хяналтыг бууруулж буй хамгийн том асуудал. Үндсэн хуульд хулгайгаар оруулсан долоон заалтын нэг нь энэ юм. Миний хувьд үүнтэй санал нийлдэггүй. Засгийн газрыг хянасан шиг хянаж, ажиллуулсан шиг ажил­луулахын тулд гишүүд сайд байх ёсгүй.

Энэ утгаараа бид­ний хяналт үр дүн муутай бай­гаа. Үндсэн хуулийн суурь зарчим алдагдаж аль аль талдаа ажил нь урагш­лахгүй л байгаа юм.

-Хяналт муутай ч Зас­гийн газар бүтэн нэг жи­лийг ардаа орхичихлоо. Та тэдэнд ямар дүн тавих бол?

-Бүтэн жил бонд гэж яриад, хуваах гэж явсаар ирлээ. Одоо бид сайн, муу гэхээс илүү үр дүн нэхэх нь чухал гэж бодож байна.

-Сөрөг хүчний зүгээс үр дүн нь өнөөгийн эдийн засгийн хямрал гэж дүгнээд байгаа шүү дээ?

-Эдийн засаг олон зүйлээс шалтгаалдаг. Тэгэхээр али­ваа асуудлыг ялгаж хандах ёстой. Өмнөх засгийн хийсэн ажлын үр дүн өрнөж байгааг ч үгүйсгэх аргагүй. Эвссэн гэдэг утгаараа өмөөрөх гэж байгаа юм биш.