Бүх сонгогчийнхоо эрхийг дээдэлсэн ардчилсан сонгууль болно

Зургаахан хоногийн дараа болох Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцох хараа, сонсголын бэрхшээлтэй иргэд анх удаа ямар нэгэн хүний тусламжгүйгээр бие даан сонгуулиа өгөх бололцоо, нөхцөл бүрджээ. Сонгогчдын саналын хуудсан дээр тэдэнд зориулсан тусгай нэмэлт өгөгдөхүүн суулгаж өгснөөр тэдний эрх баталгаажиж байгаа ажээ. Энэ талаар СЕХ-ны Ажлын албаны дарга Д.Баяндүүрэнтэй уулзаж ярилцсан юм.

-Энэ удаагийн Ерөнхий­лөгчийн сонгуульд оролцох хараа, сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн талаар нэлээн ан­хаарч урьд өмнө хэрэг­жүүлж байгаагүй олон чухал аж­­лыг шинээр нэвтрүүлж бай­гаа юм байна гэж ойл­голоо?
-Тэгж ойлгож болно. Анх удаа томруулсан 18 баррель үсгийн шрифттэй “Сонгогч танаа” гэсэн гарын авлагыг Ха­раагүйчүүдийн Үндэсний хол­боотой хамтран хэвлүүлж бэлэн болгоод байна. Үүнийгээ 21 аймаг, есөн дүүрэгт амьдарч байгаа сонгогчдын нэрсийн жагсаалтад нэр нь бичигдсэн хараагүй иргэдэд эхнээс нь тараагаад явж байгаа. Энэ удаагийн Ерөнхий­лөгчийн сон­гууль хараагүй, дүлий, сонс­голгүй иргэдийн хувьд маш хүр­тээмжтэй, саналаа бие даан нууцаар өгөх бүх л бололцоо, нөхцлийг хан­гасан байдалд болно гэд­гийг СЕХ-ны зүгээс цохон тэмдэглэж байна. Энэ бүхэн нь Ерөнхийлөгчийн сон­­гуулийн тухай хуульд өн­гөр­­­сөн жил орсон нэмэлт өөрч­лөлтийн шууд үр дүн гэж үзэж болно.

-Ер нь Монгол Улсын өнцөг булан бүрд амьдарч байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бү­­рэн идэвхтэй оролцох нөх­цөл бололцоо бүрдсэн гэж үзэж байна уу?

-Бид Хөгжлийн бэрх­шээл­­тэй иргэдийн Нэгдсэн хол­­боотой хамтран хөгжлийн бэрх­­шээлтэй 700 гаруй ир­гэний ре­гист­рийн дугаараар мо­­ни­торинг хийж сонгогчдын нэрсийн жагсаалтад нэр нь байрш­сан эсэхийг шалгаж үз­сэн. Тэгэхэд хөгж­лийн бэрх­шээлтэй иргэдийн хувьд онцын ноцтой зөрчил илрээгүй. Мөн 21 аймаг, есөн дүүргийн хэм­­жээгээр гэр­тээ хэвтрийн бай­далтай бай­даг иргэдийн на­рийв­чилсан су­далгааг гаргаж дуусч бай­на. Ямартай ч СЕХ-ны аж­­лаас шалтгаалан хөгжлийн бэрх­­шээлтэй иргэдийн санал өгөх үйл ажиллагаанд ямар нэг зөрчил, дутагдал гарахгүй байх нөхцлийг бүрдүүлсэн гэж үзэж байна.

-Сонгуулийн санал авах байрууд бэлэн болсон уу? 
-Ерөнхийлөгчийн сонгуу­лийн тухай хуульд зааснаар санал авах байрыг сонгууль болох өдрөөс тав хоногийн өмнө тухайн сум, дүүргийн Засаг даргын хяналтанд бэлтгэх ёстой. Энэ удаагийн сонгуулиас эхлээд санал авах бүх байранд тэргэнцэртэй иргэд үйлчлүүлэх боломжтой зам гаргасан байхыг шаардан хэрэгжүүлж байгаа.

Мөн са­нал авах хэсэг болгон дээр хөгж­лийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан нэг ширээг гаргаж өгсөн байгаа. Мөн санал авах байр болгонд хараагүй иргэдэд зориулсан баррель үсгийн нэг ширхэг хавтасыг тарааж байна.

-Сонгогчийн урилга та­раа­на гэсэн энэ талаар тайл­бар­лахгүй юу?
-Энэ удаагийн Ерөнхий­лөгчийн сонгуулиас эхлээд сонгогчдын нэрсийн жаг­саалтад нэр нь байршсан сон­гогч болгонд сонгуульд идэвх­­тэй оролцохыг уриалсан урилга хүргүүлж байгаа. Энэ нь бүх сонгогчдод хаягаар нь тараагдана. Гэхдээ энд нэг зүйлийг тэмдэглэхэд энэ бол урилга болохоос биш сонгогчийн үнэмлэх биш юм. Тухайн сонгогчид ямар нэгэн байдлаар урилга нь очоогүй байвал сонгуульд оролцохгүй байж болно гэсэн үг биш юм. Сонгууль өгөхөөр очиход нь урилгаа үзүүл гэж шаардахгүй. Энэ бол зөвхөн сонгогчдыг сонгуульд идэвхтэй оролцоорой гэсэн уриалан дуудсан л нэг хэлбэр юм. Тухайн урилга дээр та хаана очиж хэдээс хэдэн цагийн хооронд саналаа өгөх вэ гэдгийг тодорхой бичсэн байх юм.

-Саяхан хэд хэдэн телевиз, сонингоор “Б.Бат-Эрдэнэ авар­га зөвхөн саналын хуу­дас тоолох хар хайрцагтай л өрсөлдөнө” гэсэн зүйл ца­ц­агдсан. Энэ нь нөгөө л са­нал тоолох машинд сон­гогчдын нэлээд хэсэг нь ит­гэх­гүй байгааг л ёжтойхон илэр­хийл­сэн санаа л даа. Энэ та­лаар СЕХ ямар байр суурь­тай байгаа вэ? 
-Нэгэнт өчнөөн хөрөнгө мөнгө зарлагадан авч ирээд хоёр ч сонгууль явуулчихсан бо­лохоор одоо бид санал тоолох машинд итгэхгүй байна, энэ тэр гэсэн яриа гаргах шаардлагагүй юм. Харин ямар нэгэн эвдрэл, гацаа, өөр доголдол гаргахгүйн төлөө л хэсгийн хорооны ажилчид сонор сэрэмжтэй ажиллах шаардлагатай. Санал тоолох машины хувьд бүх л тохиргоог хүн хийж байгаа болохоор маш сайн нягтлан шалгах шаардлагатай байсан. Бид энэ бүх ажлыг ном дүрмийн дагуу хийж гүйцэтгэсэн гэж бодож байгаа.

-Сонгуулийн үеийн нууц­лал, өөр бас бус техникийн чиг­лэлийн ажил бэлэн болсон уу?
-Ямар нэгэн дутуу догол­долтой зүйл байхгүй. Жишээ нь хэсгийн хороодуудаас са­налын хуудсыг багцлан хүргэх энэ уут гэхэд л нэг л удаа он­гойх зориулалттай. Ам нь нэг л наалдвал дахин задрах бо­ломжгүй. Уут болгон хувийн нууц­лалын дугаартай. Тэгэхээр ямар нэгэн байдлаар нэг хоёр ширхэг ч гэдэг юм уу, 10-20 н ширхэг саналын хуудас за­мын дундаас ч юм уу аль нэг байд­лаар нэмэгдэх, хасагдах ямар ч бололцоогүй гэсэн үг.

-Саналын хуудсанд анх удаа гурван нэр дэвшигчийн өнгөт зургийг байрлуулсан нь ямар учиртай юм бэ?
-Ерөнхийлөгчийн сонгуу­лийн тухай хуульд орсон нэ­­мэлт өөрчлөлтийн дагуу ха­раа­ны бэрхшээлтэй, бичиг үсэгт тайлагдаагүй, сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүсийн эрх аш­гийг дээдлэх үүднээс анх удаа гурван нэр дэвшигчийн өн­гөт фото зургийг саналын хууд­санд байршуулсан. Энэ нь сонгогчдын сэтгэл санааг төв­лөрүүлэх, олон тийш сам­гар­дах байдлаас түргэн зуурт гаргах давуу талтай гэж үз­сэн. Ямар ч хүн тухайн нэр дэвшигчийн зургийг харангуут ой санамж нь маш түргэн цэгцрэх болов уу. Иймэрхүү да­вуу талуудыг харгалзан үзэж гурван нэр дэвшигчийн зургийг байрлуулсан юм.

-Саналын хуудсанд тэм­дэглэгээ хийх талаар товчхон тайлбарлахгүй юу? 
-Энэ удаагийн сонгуульд саналаа өгч байгаа сонгогчид гурван нэр дэвшигчийн өмнөх зуйван дугуйгаас зөвхөн нэ­гийг л дүүргэн будна. Ойл­гомж­тойгоор хэлэхэд зөв­хөн өөрийн сонгосон нэр дэвшигчийн өм­­­нөх зуйван дугуй дүрсийг дүүргэн будсанаар та Монгол Улсын тав дахь Ерөн­хий­лөгчийг сонгох сон­гуульд өөрийн саналаа нэмэр­лэлээ гэ­­сэн үг. Харин хоёр, юм уу гур­­вууланг нь дүүргэн будсан тохиолдолд таны са­налын хуу­дас хүчингүй болж нэг ёсондоо та Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд саналаа өгөөгүйтэй адил бол­но. Тэгэхээр зөвхөн нэг нэр дэв­шигчийн өмнөх зуйван ду­гуйг л дүүргэн будахаа сон­гогч та мартаж болохгүй.

-Сонгуулийн сурталчил­гаа­ны ажилд өнөөдрийн байд­лаар хэдэн төгрөг зарцуулаад байна. Ер нь сурталчилгааны материалуудаа хэвлүүлж дууссан уу? 
-Сонгуулийн сурталчил­гаанд зориулж одоогоор 700 гаруй сая төгрөг зарцуулаад бай­на. Сурталчилгааны мате­риалууд ерөнхийдөө хэвлэгдэж дууссан. Сонгуулийн дараа сан­хүүгийн нэгдсэн тайлан гар­гаж, ямар материалд хэ­дэн төг­­рөг зарцуулсныг нэг бүрч­лэн танилцуулах болно.

-Дахин сонгууль явагдаж магадгүй нөхцөл байдал үүсээд байгаа. Энэ тохиолдолд хөрөнгө мөнгөний асуудлыг хэр­хэн шийдвэрлэх вэ? 
-УИХ-аас энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд зориулан 15.8 тэрбум төгрөг төсөвлөж өгсөн. Хэрвээ да­хин сонгууль явагдах нөх­цөл бүрдвэл санхүүгийн асууд­лыг УИХ-аас нэн даруй шийд­вэр­лэх боломжтой гэдгийг Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн төсөв мөнгө батлагдах үеэр УИХ-ын гишүүд тэмдэглэж байсан.

-Хэрвээ сонгуулийн ирц бүрдэхгүй бол яах вэ?
-Тийм зүйл тохиолдохгүй биз дээ. Зүгээр тухайн хэсгийн хорооны ирц 50 хувьд хү­рээгүй тохиолдолд зөвхөн тэр хэсгийн хороон дээр дахин санал хураалт явуулна гэж нэмэлт өөрчлөлтөд тусгасан байгаа. Гэхдээ төрт ёсны баялаг их уламжлалтай монголчууд төрийн тэргүүнээ сонгох энэ түүхэн хариуцлагатай сонгуульд 100 хувь биш юм гэхэд хангалттай хэмжээний ирцтэй саналаа өгнө гэдэгт СЕХ-ны зүгээс өчүүхэн ч эргэлзэхгүй байна.

Эцэст нь хэлэхэд 18 нас хүрсэн Монгол Улсын иргэн та Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгчийг сонгох энэ түүхэн сонгуульд идэвхтэй орол­цоорой гэж уриалж байна.
Эх сурвалж: