Өглөө.мн Шинэ өглөө, Шинэ мэдээлэл
Олон улсын “РИА Новости” агентлагийнхан улиран одож буй 2013 онд дэлхий дээр болсон чухал үйл явдлуудыг жагсаажээ.
1. Сирийн асуудлаарх бага хурал нэгдүгээр сард болно
Сири улсад хоёр жилийн турш зэвсэгт тэмцэл өрнөж, Алеппо хотын ойролцоо энгийн номхон иргэдийн эсрэг химийн зэвсэг хэрэглэсэнд АНУ Сирийн засаг захиргааг буруутгасан юм. Сирийн засаг захиргаа харин ч эсрэгээрээ сөрөг хүчнийхнийг хорт бодис хэрэглэсэн гэжээ. Сирийн Ерөнхийлөгч Башар Асад НҮБ-аас болсон явдлыг тодруулахыг хүссэн. Гэвч олон улсын шинжээчдийн бүлэглэл Кипрт саатаж, үүргээ гүйцэтгэж чадаагүй юм. Сири улсад наймдугаар сарын 21-нээс хойш нөхцөл байдал улам хурцадсан. Америкийн тагнуулын газрын мэдээлснээр энэ нь Засгийн газар химийн зэвсэг хэрэглэж, 1.4 мянга гаруй хүний аминд хүрсэнтэй холбоотой гэжээ. Асад энэ бүхнийг үгүйсгэж байсан ч АНУ НҮБ-ын шийдвэрийг ч үл харгалзан цэргийн дайралт хийнэ гэж байв.
Шинжээчид ч Америкийн Ирак руу халдан орсон шиг үйл явдал өрнөнө гэж анхааруулж байлаа. Харин Москва энэ бүхнээс аварч, олон улсын хяналт дор Сири дэх химийн зэвсгийг устгах санаачилга гаргасан билээ. Ингээд есдүгээр сарын сүүлчээр НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлөөс Сирийн асуудлаар тогтоол гаргаж, Сирийн засаг захиргаанд бүртгэлтэй химийн зэвсгийг устгахаар болсноо зарласан. Мөн Сирийн асуудлаар энхийн бага хурлыг ирэх сарын 22-нд Женевт хийхээр төлөвлөжээ. Хүний эрхийг хамгаалагчдын гаргасан хамгийн сүүлчийн мэдээллээр Сирийн засаг захиргаа, сөрөг хүчнийхний дунд хоёр жилийн турш өрнөсөн зөрчилдөөнд 120 мянган хүн өртсөн байна.
2. Ираны шинэчлэгч Ерөнхийлөгч
Ойрх Дорнодод улиран одож буй онд болсон бас нэг чухал үйл явдлаар Ираны Ерөнхийлөгчийн сонгууль яах аргагүй нэрлэгдэнэ. Тус улсын төрийн шинэ тэргүүнээр Хасан Роухани тодорсон.
Тэрбээр өмнөх Ерөнхийлөгчөөс ялгаатай нь гадаад ертөнцтэй харилцаагаа сайжруулж байгаа юм. Роуханыг зарим шинжээчид “анти-Ахмадинежад” хэмээн нэрлэжээ. Шинэ Ерөнхийлөгч өмнөх төрийн тэргүүнээсээ эдийн засаг нь ганхсан, өндөр инфляцитай хүндхэн улс хүлээн авсан. Тиймээс түүний хувьд хамгийн түрүүнд эдийн засгийн асуудлаа шийдвэрлэх нь чухал байлаа. Роухани Ираны үндэсний ашиг сонирхлыг хадгалсан хэрнээ эдийн засгийн хоригоо цуцлуулах зорилгоор өрнөдийнхөнтэй хэлэлцээр хийхэд бэлэн гэдгээ мэдэгдсэн. Роуханийн энэ бодлогын ачаар Ираны цөмийн асуудлыг шийдвэрлэх найдлага гарч ирж, цөмийн бөмбөг бүтээж болзошгүй гэсэн эргэлзээ тайлагдсан. Иран болон олон улсын зургаан оролцогч (ОХУ, АНУ, БНХАУ, Их Британи, Франц, Герман) өнгөрсөн арваннэгдүгээр сард Женевт есөн жилийн турш хийж чадаагүй түүхэн зөвшилцлөө байгуулсан юм.
Өдгөө Иран улс цөмийн хөтөлбөрийн хүрээнд уран баяжуулалтаа таваас дээш хувиар багасгаж, плутони, центрифуг үйлдвэрлэхээ зогсоож, олон улсын шинжээчдээр хяналт шалгалт хийлгэх боломж бүрдэх юм. Үүний хариуд тус улсын эсрэг авч байсан хориг арга хэмжээг сулруулна.
3. Хоёр үндэстний хоёр улс
Ойрх Дорнодод бас нэг удаан үргэлжилсэн хэлэлцээнд ахиц гарсан. Израиль, Палестин гурван жил завсарласны эцэст таван сарын өмнө АНУ-ын шахалтаар хэлэлцээрийн ширээний ард суусан. Ингэхдээ ирэх оны тавдугаар сар гэхэд “Хоёр үндэстний хоёр улс” формулаар эвлэрэх нөхцөлийг зөвшөөрөх ёстой байв. Гэвч Израиль, Палестины төлөөлөгчид хэд хэдэн уулзалт хийсний дараа хэлэлцээр хямралын шатандаа орж, Палестины төлөөлөгчид огцрох болсноо зарласан.
Палестины Үндэсний засаг захиргааны тэргүүн Махмуд Аббас арваннэгдүгээр сарын дундуур ирэх дөрөвдүгээр сар хүртэл Израильтай хэлэлцээрээ үргэлжлүүлэхэд бэлэн гэдгээ зарласан.
4. Арафатад шинжилгээ хийв
Энэ онд Палестины үндэсний автономит улсыг үндэслэгч Ясир Арафатын үхлийн шалтгааныг тогтоох ажиллагаанд ахиц гарсан. Түүнийг таалал төгссөнөөс хойш 10 жилийн дараа Орос, Франц, Швейцарийн эрдэмтэд үлдсэн эд зүйлс дээр нь биологийн шинжилгээ хийж, цацраг идэвхт полоний-210 хэмээх бодис байгааг олж илрүүлсэн билээ.
Гэхдээ энэ нь Арафатыг хордуулж алсан гэсэн дүгнэлт гаргахад хангалттай нотолгоо болж чадаагүй, эрдэмтэд хэд хуваагдсан юм. Францын шүүхийн задлан шинжээчид полоний хэмээх бодис илрүүлээгүй байхад Швейцарийн шинжээчид ийм бодис хэвийн хэмжээнээс 18 дахин их байгааг олж тогтоосон байна.
2004 онд Парисын эмнэлэгт гэнэт таалал төгссөн Арафатын үхлийн шалтгаанд Израилийг буруутгадаг ч тус улс үүнийг үгүйсгэсээр ирсэн билээ.
5. Хаврын хямрал
2013 онд Солонгосын хойгт өрнөсөн хямрал нь БНАСАУ 2005 оноос хойших цөмийн гурав дахь туршилтаа хийсэнтэй холбоотой гэхэд болно. Хоёрдугаар сарын 12-нд газар доор туршилт хийснийг дэлхий дахин шуугиантайгаар хүлээн авсан. Ингээд гуравдугаар сарын 7-нд НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлөөс Пхеньяны эсрэг шинэ хориг арга хэмжээ авах тухай тогтоол баталсан юм. Үүний хариуд Хойд Солонгосын засаг захиргаа эрхээ эдэлж, шаардлагатай бол түрэмгийлэгчдийн эсрэг цөмийн цохилт хийхэд бэлэн гэдгээ мэдэгдсэн билээ. Тус улсын удирдагчдын хилэгнэсэн гол шалтгаан нь Өмнөд Солонгос, АНУ гуравдугаар сарын 1-нээс жил бүр хийдэг цэргийн хамтарсан сургуулилтаа төлөвлөсөнтэй холбоотой байв. Гуравдугаар сарын 5-нд БНАСАУ Өмнөд Солонгостой эвлэрэх зөвшилцлөө цуцалж, 30-нд Сөүлтэй харьцах харилцаагаа дайны үед ирснийг зарласан.
Түүнчлэн хоёрдугаар сарын сүүлчээр хоёр Солонгосын найрамдлын ганц түлхүүр гэгдэх Кэсоны аж үйлдвэрийн бүсийг хаасан. Харин өнгөрсөн есдүгээр сард БНАСАУ, БНСУ Кэсоны үйл ажиллагаагаа сэргээхээр болсон аж. Өнгөрсөн намраас хэвлэлүүдээр БНАСАУ-ыг цөмийн дөрөв дэх туршилтаа хийх гэж байгаа, баллистик пуужин хөөргөх тухай мэдээллүүд гарч эхэлсэн юм.
6. Украины эсэргүүцэл
Арваннэгдүгээр сард Вилнюст болсон “Зүүний түншлэл”-ийн дээд хэмжээний уулзалтаар Киев ийш тийш хөлбөрдөг тоглоомоо зогсоож, Европын холбооны зөвшилцөлд гарын үсэг зурж, Европын зүг хараагаа хандуулах ёстой байв. Гэтэл удаан хүлээсэн энэхүү үйл явдлыг Украины сайд нарын танхимынхан зогсоож, Оростой худалдаа, эдийн засгийн харилцаагаа сэргээх болсноо зарлажээ. Үүнээс гадна Киев ОХУ-Украин-Европын холбоо гэсэн гурван талт хэлэлцээр явуулах санал гаргасан ч Брюссель үүнийг хүлээн зөвшөөрөөгүй юм.
Гэтэл арваннэгдүгээр сарын 21-нээс Украинд засгийнхаа шийдвэрийг эсэргүүцэгсэд жагсаал цуглаан хийж эхэлсэн. Энэ үеэр жагсагчид цагдаагийнхантай мөргөлдсөн. Өдгөө Европын талыг баримтлагчид Ерөнхийлөгч, парламентыг огцруулж, сонгуулийг яаралтай явуулахыг шаардаж эхэлжээ.
7. Сноудены тагнуулын хэрэг
2013 оны зун Эдвард Сноуден Америкийн нууц задлагч гол дүрийн хүн болон хувирсан юм. Үндэсний аюулгүй байдлын агентлагийн залуу ажилтан тэрбээр улс орноосоо дүрвэж, Америкийн тусгай албаны үйл ажиллагааг дэлхий нийтэд дэлгэсэн. Тухайлбал “PRISM” программын тусламжтайгаар “Google”, “Facebook”-ийн хэрэглэгчдийн мэдээлэл, утсаар ярих яриаг цуглуулдаг аж.
АНУ-ын засаг захиргаа Сноуденыг гурван зүйл ангиар буруутгасан. Уг зүйл анги бүр нь 10 жилийн хорих ялтай гэнэ. Тиймээс Эдвард Сноуден Хонконг руу зугтаж, зургаадугаар сарын 23-нд Москва руу ниссэн байна. Түүний аяллын гол зорилго нь Куба, Эквадор байв. Латин Америкийн орнууд Сноуденд улстөрийн орогнол олгоход бэлэн байсан ч тэр эдгээр орон руу нисч чадаагүй. Сноуден Москвагийн “Шереметьево” нисэх онгоцны буудалд 38 хоносны эцэст наймдугаар сарын 1-нээс Оросын хилийг давж, нэг жил амьдрах эрх авсан.
8. Нельсон Манделагийн үхэл
2013 онд тохиосон хамгийн таагүй үйл явдлын нэгд дэлхийн хүний эрхийн төлөө тууштай тэмцэгч, ӨАБНУ-ын Ерөнхийлөгч Нельсон Манделагийн таалал төгссөн нь бичигдэнэ. Тэрээр энэ сарын 5-нд 95 насандаа Йоханнесбург дэх гэртээ нас нөгчсөн юм. Нельсон Мандела нь ӨАБНУ-ын анхны хар арьст Ерөнхийлөгч байсан бөгөөд 1994 оны тавдугаар сараас 1999 оны зургаадугаар сар хүртэл улс орноо удирдсан. Апартеидын дэглэмийн эсрэг идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулсныхаа төлөө тэрээр 27 жилийг шоронд өнгөрөөсөн билээ. 1993 онд Нельсон Мандела Нобелийн энх тайвны шагнал хүртсэн.
Уушгины халдварт өвчний улмаас өнгөрсөн зунаас хойш эмнэлэгт хэвтсэн тэрбээр есдүгээр сарын 1-нд гэртээ гарсан ч ярьж чадахгүй байсан гэдэг.
Э.Мөнхзаяа
