Х.Мөнхзул: Ажлын байран дахь бэлгийн дарамт, хүчингийн гэмт хэрэг хоёрыг салгаж ойлгох хэрэгтэй

 Манай сонин гэр бүл, эмэг­тэйчүүд, хүүхдийн хү­чир­­хийлэл, ажлын байран дахь бэлгийн  дарамтын эсрэг дуу хоолойгоо нэгтгэж энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн болон тө­рийн бус байгууллагатай хамтран ажил­лаж байгаа билээ.

Бид энэ удаа “Хүчир­хийллийн эсрэг хамтдаа” цуврал нийт­­­­­лэлээрээ охид эмэг­­тэй­­чүүдийн эсрэг хүчир­хийллийн нэг хэлбэр болох  ажлын байран дахь бэлгийн дарамт гэж юу болох, ямар хэлбэрээр   үйлдэгддэг, хэр­хэн урьдчилан сэргийлэх, өртсөн тохиолдолд хаана хандах талаар өгүүлэх болно.

Ажлын байран дахь бэлгийн дарамт гэж юу вэ ? 

Хүний бие махбодь, сэт­гэл санаа, эрүүл мэнд, нэр төр, нөхөн үржихүйн эрх, эрх чөлөө, бэлгийн болон ху­­­вийн  хал­дашгүй байдалд хал­­­­дахыг ажлын байран дахь бэлгийн дарамт гэж үз­дэг.

Манай улсад энэ төрлийн гэмт хэрэг маш нууцлагдмал ор­чинд явагддаг тул бүр ч илэрдэггүй.

Тодруулбал  хо­­­хирогч буюу бэлгийн да­рам­тад өртсөн эмэгтэй өө­рийн нэр төр болон ажлын байраа алдахыг хүсдэггүй. Мөн ихэнхдээ хохирогчийг буруутгаад өнгөрдөг учраас тэд энэ тухай мэдээллийг цоожилдог гэсэн үг.

Энэ төрлийн гэмт хэргийг манай улсад сүүлийн тав, зургаан жил ил гаргах гэж багагүй ажилласны хүчинд  2011 онд “Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах ту­хай” хуулиар ажлын бай­ран дахь бэлгийн дарамт нь хууль зөрчсөн үйлдэл боло­хыг тогтоож анх удаа хуульчилсан байна.

Өөрөөр хэлбэл хуульд энэ тухай зохицуулалт орсноор тухайн хүн ажлын байран дахь бэлгийн дарамтад өртсөн байвал хамгийн эхэнд Хүний эрхийн үндэс­ний комисст хандаж  тус газраас гарсан ажлын хэс­гийнхэн эрх мэдлийнхээ хү­рээнд хяналт, шалгалт хийж баримтжуулж, нотол­гоожуулах боломжтой бол­дог.  Хамгийн гол нь манай ул­сад энэ төрлийн гэмт хэргийн бие даасан хууль бай­даггүй учраас дээрх хуу­лийг баталж эрх зүйн орчинг бүрдүүлж өгсөн гэсэн үг.

Тухайлбал ажлын бай­ран дахь бэлгийн дарамт учруулагчийг “Жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах тухай” хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.7 дахь хэсэгт зааснаар тодорхойлдог.

Тод­руулбал “Бэлгийн да­рамт гэж бусдыг  хүсээгүй байхад нь бэлгийн сэдлээ үг хэлээр, биеэр буюу өөр хэлбэрээр илэрхийлсэн, эсхүл хурьцал үйлдэхээс аргагүй байдалд оруулсан, мөн бэлгийн сэд­лийн улмаас ажил, албан тушаал, эд материал, сэтгэл санааны болон бусад байдлаар хо­хироох үр дагавар бүхий тэвчишгүй орчинг үүсгэх, айлган сүрдүүлэх, тулган шаардах зэрэг үйлдэл, эс үйл­дэх” гэх энэ хуулийн заал­таар тухайн хүний буруутай эсэхийг тогтоодог байна.

Х.Мөнхзул: Ажлын байран дахь бэлгийн дарамт, хүчингийн гэмт  хэрэг хоёрыг салгаж ойлгох хэрэгтэй

Ингээд бид энэ тухай асуудлаар Хүний эрхийн үн­­дэсний комиссын Захиргаа хамтын ажиллагааны  хэлт­сийн дарга Х.Мөнхзулаас асуухад “Ажлын байран дахь бэлгийн дарамт гэдэг нь бусдыг хүсээгүй байхад үг хэлээрээ болон бусад өөр хэлбэрээр  тухайн хүнийг шахалтад оруулсан бол энэ нь дээрх үг хэллэгт ха­маарагдана. Зарим хүн их буруу ойлголттой явдаг юм билээ.

Иргэд хүчингийн  гэмт хэрэг ажлын байран дахь бэлгийн дарамт хоёрыг утга агаар нэг гэж  ойлгоод байдаг.  Хүчин бол хамгийн сүүлийн шатны буюу хүнд хэлбэр. Хүсээгүй үед нь үйлдэгдсэн бол энэ нь хүчингийн хэрэг гэсэн үг.

Тиймээс энэ хоёр зүй­лийг ялгаж салгаж ойл­гох хэрэгтэй. Ажлын бай­ран дахь бэлгийн дарамт нь өөрөө их онцлогтой. Далд буюу нууц хэлбэрээр үйлдэгддэг.  Тодруулбал хо­хирогч өөрийгөө олон нийтэд зарлахаас айж ичих, ажлын байраа алдахгүй, нэр төрөө хамгаалах гээд олон асуудал  байдаг л даа.

-Бэлгийн да­рамт гэж юу вэ? 

-Жендэрийн тэгш байд­лыг хангах тухай хуульд хэн нэгнийг хүсээгүй байхад бэлгийн сэдлээ үг хэлээр, биеэр буюу өөр хэлбэрээр илэрхийлэх, хурьцал үйл­дэхээс аргагүй байдалд оруу­лах, бэлгийн сэдлийн улмаас ажил, албан тушаал, эд материал, сэтгэл санааны болон бусад байдлаар хо­хироох үр дагавар бүхий тэвчишгүй орчин үүсгэх айлган сүрдүүлэх, тулган шаардах зэрэг үйлдэл, эс үйлдэхүйг  бэлгийн дарамт гэж тодорхойлсон байдаг.

-Тэгвэл ажлын байрны бэлгийн дарамт яаж үйл­дэгддэг юм бэ? 

-Албан тушаал, эрх мэдэл бүхий этгээд давуу байдлаа ашиглан, хохирогчийг хү­сээгүй буюу зөвшөөрөөгүй байхад зөвхөн нэг талын хүсэл зорилгоор үйлдэгддэг.

-Ажлын байрны бэлгийн дарамтын эсрэг тусгай хууль тогтоомж байдаг уу?

Ихэнх улс орон  өө­рийн үндэсний хууль тог­тоомжоор бэлгийн дарамт  нь эмэгтэйчүүдийн эсрэг хү­­­­чир­хийллийн нэг хэлбэр бо­ло­хыг хүлээн зөвшөөрч эрхзүйн зохицуулалтыг бий болгох, батлан хэрэгжүүлэхэд онцгой анхаарч ирсэн. Тухайлбал Белиза, Израйль, Люксенбург зэрэг улсад эмэгтэйчүүдийн эсрэг бэл­гийн дарамтын талаар бие даасан хууль батлан гар­­­­гасан. Энэ талаарх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох санаачлагыг анх АНУ гар­гасан бөгөөд 1964 оны Иргэний эрхийн та­лаарх холбооны хуульд али­ваа бэлгийн шинжтэй ялга­­варлан гадуурхалт бо­лон бусад хууль бус үйл ажил­­­лагааны эсрэг гомдол мэ­дүүлэх иргэний эрхийг баталгаажуулсан бай­даг.

Харин манай улсад бие даасан хууль байхгүй ч 2011 оны хоёрдугаар  сарын 02 нд “Жендэрийн эрх тэгш байд­лыг хангах тухай хууль” баталж бэлгийн дарамт гэж юу болохыг тодорхойлж, ажлын байрны бэлгийн да­рамтаас урьдчилан сэр­гийлэх эрх зүйн орчинг бүр­дүүлж өгснөөрөө их онцлог.

-Тэгвэл Жендэрийн эрх тэгш байдлыг зөрчсөн та­лаарх гомдлыг яаж хянан шийдвэрлэх вэ?

-Энэ нь хуульдаа тодор­хой заасан байгаа л даа. Тухайлбал дээрх хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.1 дэх хэсэгт “Монгол Улсын хүний эрхийн үндэсний комисс нь Монгол Улсын олон улсын гэрээнд  заасан жендэрийн эрх тэгш байд­лын тухай заалтын хэрэг­жилтэд хөндлөнгийн хя­налт тавих, эдгээр хууль тог­тоомж зөрчсөнтэй  хол­боотой гомдлыг хүлээн авах, хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагааг Монгол улсын хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хуулиар олгосон бүрэн эрхийнхээ дагуу хэрэгжүүлнэ” гэсэн заалтаар шийдвэрлэнэ.

 -Хохирогч  өөрийгөө аж­лын байран дахь бэлгийн дарамтад өртсөн гэж үзвэл хуулийн дагуу  хамгийн тү­рүүнд танайд хандана гэсэн үг үү?

-Тийм. Бид эрх мэд­лийн­хээ хүрээнд хяналт, шалгалт хийж бүх зүй­лийг баримтжуулж нотол­гоожуулна гэсэн үг. Үүний дараа асуудлыг арай өөрөөр ярина л даа.

-Гэмт этгээд та нарын өгсөн шаардлагыг биелүү­лэхгүй бол ямар арга хэм­жээ авах вэ?

-Бид эхлээд тухайн албан газар руу нь энэ хүн ийм, ийм хуулийн заалт зөрчсөн учраас арга  хэмжээ авна гэсэн  албан  тоотыг   явуулдаг. Хэрвээ тус байгууллага ту­хайн хүндээ арга хэмжээ аваагүй бол бид шүүхээр асууд­лыг шийдүүлэхэд хүр­дэг.

-Уучлаарай гэмт этгээдэд тухайн байгууллага өөрсдөө арга хэмжээ авдаг гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яах вэ. Бид өөрсдөө арга хэмжээ авч болохүй. Бидэнд тийм  хууль эрх зүйн тогтолцоо нь байх­гүй. Зөвхөн тэр хүний буруутай гэсэн үндэслэлийг тогтоож албан газар руу нь явуулна. Гэхдээ энэ их өрөөсгөл л дөө. Учир нь тэднийг цалингийн 10 хувиар торгоод өнгөрч байгаа нь их харамсалтай санагддаг. Гэхдээ бид энэ асуудлыг Эрүүгийн тухай хуульд оруулахаар ярьж байгаа. Тэгээд ч ажлын байран дахь бэлгийн дарамт нь гэмт хэргийн зүйлчлэлд заавал орох ётой гэж боддог.

-Гэхдээ бодит байдал дээр хохирогч буруутаад байх шиг санагддаг. Та үүн дээр санал нийлэх үү?

-Тийм шүү. Мэдээж тэр хоёр хүний хажууд гуравдагч хүн гэж байхгүй учраас эл хэргийг нотлоход их хэцүү. Гэхдээ бид олон жилийн ажлын туршлага арга барилаараа ямар нэгэн аргаар тогтоодог. Тиймээс ч саяхан энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдсэн нөхрийг зо­хих газруудад нь өгч шал­гуулсан.

Эмэгтэйчүүддээ хан­даж  хэлэхэд энэ төрлийн гэмт хэрэгт өртлөө гэхэд маш сайн нотлох баримт цуг­луу­лах хэрэгтэй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй байх.

-Танай байгууллагад энэ асуудлаар хандсан хүн олон байдаг уу?

-Цөөхөн.  Тухайлбал өн­гөрсөн онд  бид хоёр гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэсэн.  Энэ онд нэг л гомдол ирээд байна. Надад яг одоо  өмнөх онуудын тоо байхгүй байна л даа. Би түрүүн хэлсэн зарим хохирогч  нэр төрөө хамгаалах, ажлын байраа алдах вий гэх  үүднээс энэ төрлийн гэмт хэргийг нуу­даг. Мөн хаана хандахаа мэддэггүй.

-Тэгвэл эл хэргийг цаг­даагийн байгууллагад ший­дэх ямар ч боломжгүй гэж ойлгож болох уу?

-Хэрвээ тухайн хүнийг хүчирхийлсэн бол ямар нэгэн шинж тэмдэг болон нотлох баримт хохирогчийн биед үлддэг  учраас энэ нь нотлох баримтаар тог­тоогддог.

Харин ажлын бай­ран дахь бэлгийн дарамтад өртсөн хохирогчоос заавал нотлох баримт нэхдэг гэсэн. Тиймээс хохирогч нотолгоо гаргахын тулд янз бүрээр баримт цуглуулах болж бай­гаа юм.

Тухайлбал хувцас хуна­рыг нь урж тасдах ч юм уу аль эсвэл  биед  нь  шарх сорив үлдээх гэх зэрэг.  Тий­мээс нууц хэлбэрээр үйл­дэгдэж байгаа учраас цаг­даагийн байгууллага  ший­­­­­­дэх бо­ломж­гүй.  Гэхдээ тун удахгүй энэ асуудал Эрүү­­гийн тухай хуульд зүйлч­­лэгдэж орох байх.

Ямартай ч бид өнөөгийн нийгэмд тулгарч буй далд хэлбэрээр явагддаг ажлын байран дахь бэлгийн да­рам­тад өртөгсдөд энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэр­гий­л­эх мөн хаана хан­дах та­лаар мэдлэг өгөх үүд­нээс энэхүү нийтлэлийг бэлтгэлээ.

Бид энэ сэдвээр үргэлж­лүүлэн мэдээлэл бэлтгэж хүргэх болно.