Өглөө.мн Шинэ өглөө, Шинэ мэдээлэл
Германы ард түмний суут хүү, яруу найрагч Гёте “Усан тэнэг юмуу, ухаан цэцэн хүмүүс бусдад гай чирч авчирдаггүй. Харин хагас тэнэг юмуу, хагас ухаантай хүн л хор уршиг тарьдаг” гэж болгоомжлуулсан байдаг. Энэ юу гэсэн үг юм бэ гэхээр элгэн түмэн, эцэг эх, өвөг дээдэс, удам судар, ивээлт соёл, эх түүх, эх орондоо хар буруу санаж явдаг, үгүйсгэгчийн сэтгэлгээтэй, эс бөгөөс өөрийгөө бусдаас дээгүүр гэж өргөмжлөх хийтэй этгээдүүд эргэн тойрондоо гай чирч хор уршиг цацаж явдгийг яв цав хэлж болгоомжлуулсан агуу анхааруулга юм.
Гэтэл манайд “философич” гэж цээжээ дэлдсэн нэгэн этгээд саяхан ч юмуу, түрүүхэн ч юмуу өөрийгөө ”сартваахи” гэж бодсон бололтой. Түүний ярилцлагыг уншихад эцэг эх, эмээ өвөө, элгэн түмнээ гэх сэтгэл зүрхээ авч хаяулах мэс засал гадаадад хийлгээд үзэн ядаж, үгүйсгэхийн асар их хэмжээний хар энерги тариулаад ирсэн юм мэт санагдлаа.
Энэ хүн хэний дунд төрж, хэний дунд өссөнөө ор тас мартаж, харь буруу сэтгэлээр Монгол газар шороон дээр хар ус цацаж явдаг этгээд болж хувирчээ. Гадаадаас сайныг нь сурч ирэхийн оронд аль л болж бүтэхгүй юмыг нь сурч ирчихээд муу сэтгэлгээндээ ташуурч өөрийгөө гэгээрчихсэн аятай эндүүрч яваа бололтой. Гадаадад очоод философийн чиглэлээр сурах, тэр ч бүү хэл эрдмийн зэрэг хамгаалчихвал л “гүн ухаантан”, эсвэл гүн сэтгэдэг “их сартваахи” болчихоод ирдэг ч юм биш дээ. “Ихэнхи хүмүүст сэтгэн бодох авъяас дутдаг учраас хоосон шүүмжилдэг” гэж өрнөдийн цуут нэгэн эрдэмтэн иймэрхүү хүмүүсийн тухай үнэн голоор нь хэлсэн байдаг. Үгүйсгэнэ, хоосон шүүмжлэнэ гэдэг хамгийн амархан ажил билээ.
Түүний аяг зан, хэлж ярьсан зүйлийг харахад түүх, улс төр судлал, хуульзүйг огт гадарладаггүй төдийгүй эзэмшсэн мэргэжил гээд байгаа философио ч тойм төдий мэдэрсэн (мэргэжлийн хэдэн нэр томъёо, өрнөдийн хэдэн философчдийн болон тэдний бүтээлүүдийн нэрс гэх мэт) нь илт харагдаж байх юм. Яагаад гэвэл шинжлэх ухааны нэг салбарын хүн нөгөө салбараа үгүйсгэж, дорд үзэх бусармаг бодол санаа өвөрлөж яваа гэдэг юу ч мэддэггүйн шинж байдаг. Юу ч мэдэхгүй хүн ямар ч ариун нандин зүйл өөд сэтгэл өвдөхгүй дайрч довтолдог арчаагүй шинж чанар өөртөө гүн шингээсэн байдаг онцлогтой. Тийм хүмүүсийг хэн дуртай нь бууны нохойгоо болгож авахад амархан байдаг. Тэд ийм ажилд заяагдсан юм шиг л бэв бэлнээрээ байж байдаг.
Дээр хэлснээр энэ хүнд шинжлэх ухаанч шинж чанар огт суусангүй ээ. Тэгсэн мөртлөө элий балай сэтгэлгээнээсээ гарсан дэмийрлээ эрдэмтэд, судлаачдын анхааралд өртөх онол гэж бодож явдаг шүү ухааны юм байхдаа. Ёстой “дур биеэ голохгүй дунд чөмөг сүүжээ голохгүй” гэдгийн үлгэр энэ байна даа. Шинжлэх ухааны үнэр нь ч байхгүй дэмийрлийн талаар “балайрал”, “дэмийрэл”, “тэнэглэл” гэж ганц хоёрхон товчхон үг хэлэхээс өөрөөр хэнийг яаж шүүмжилдэг юм бол доо. Манай эрдэмтэд чамайг эрдэмтэн гэж тоож үзэхгүй байгаа учраас чамд тоож үг хэлэхгүй байгаа юм. Тиймээс энгийн хүмүүс л чамд дургүйцлээ илэрхийлж байгаа биз ээ. Манайхан “хужаа” гэдэг нэр томъёогоор хэн нэгнийг дуудаж буй нь “эх оронч зүрх сэтгэлгүй этгээд”, “Монголоо алдсан этгээд” гэдэг утгыг илэрхийлдэг юм шүү. Чиний ухаан хэтэрхий болхи, нүд хэтэрхий өнгөц харцтай учраас юмс үзэгдлийн цаад нарийн ширийн зүйлс ядмагхан ухаан санаа, хараа хоёроос чинь алдагдаад байна.
Тиймээс чамаас шинжлэх ухаанч чанар огт үнэртэхгүй байна. Харин элий балай болтлоо өрнөдийн дээрэнгүй үзэл, улаан коммунистуудын бүхнийг үгүйсгэгч түрэмгий үзэл хоёрт автаж, үндэстнийхээ сайн сайхан чанараа алдаж гээсэн хүний л бохир үнэр үнэртэж байна. Онолын философи өнөөгийн фрагматик нийгэмд энгийн хүмүүс огт сонирхолгүй болсон учраас герман багш нар нь “үгүйсгэлийн үгүйсгэлийн онол”-ыг л зааж өгөөд нутагтаа очоод бүх юмыг нь үгүйсгээд бай, эцэг эхээ хоцрогдсон бүдүүлэг гэж доромжил, эмээ өвөөгөө боловсролгүй гэж гутаа, өвөг дээдсээ соёлгүй, чадваргүй гэж үгүйсгэ гэж турхирч турхирч, “чи тэгэж л чадвал өнөө цагийн Монголчуудыг сэнхрүүлж, агуу их сартваахи болж чадна” гэж ирээдүйг нь тодорхойлж үнэмшүүлээд бууныхаа нохой аятай тавьж явуулжээ дээ. Тийм сайхан ирээдүйтэй, бас “Германаас олгов” гэсэн шохойтой цаастай, өрнөдийн дээрэнгүй үзлийг тоть мэт цээжилсэн(өөр мэдлэг боловсрол сураагүй), улаан коммунист үгүйсгэгч үзлийн өвтэй, өөрөө өөрийгөө их сартваахийн хэмжээнд аль хэдийнээ өргөмжилчихөөд буцаж ирсэн бололтойдог оо. Тэгээд ч сартваахи болох гэж тун ч ихээр яарч байгаа бололтой. Хүсэл нь хурдан биелэхгүй болоод ирэхээр бухимдаж, боож үхэхийн даваан дээр байгаа нь хэл ярианаас нь илт болжээ. Тэр бүхнийг нь эхлээд онолын солиорлоос нь харж байна.
Онолын солиорол
Энэ нөхрийн үйлдэж яваа юм шинэ зүйл огт биш ээ. Монгол түмний дайснууд манай өв хөрөнгө өөд довтолж байсан үе бий, улам цаашлаад удмын сан өөд маань довтолж байсан үе ч бий, эцэст нь оюуны өв өөд довтолж байсан үе бас бий. Энэ гурван шат дамжлагатай довтолгооноос бидэнд хамгийн хүнд тусаж байсан нь “оюуны өв өөд маань довтолсон довтолгоо” байсан. Энэ довтолгоо одоо хүртэл үргэлжилсээр л… Хамгийн сүүлийн жишээ нь гэхэд “Эрх чөлөө эрхэм үг: чөлөөлөлтийн онол” гэдэг ном болсон гэж хэлж болохоор байна билээ. Уул нь “Эгоизм эрхэм үг: хар амиа хичээх онол” гэж нэр өгөх ёстой юм байна билээ. Гэвч нэрээ зөв оноож өгч чадалгүй логикын алдаа гаргажээ. Түүнийгээ мэдэхгүй яваа биз. Яагаад гэвэл биеэ хэт өргөмжилсөн хүн хамгийн түрүүнд өөрийнхөө алдааг олж харах чадвараа алддаг.
Аль ч ард түмэнд хэн ч, бүр ямар ч хүч эвдэж чаддаггүй үндэстний ухамсар, ариун нандин ёс заншил гэж байдаг. Монголчуудын хувьд бол “эх эцгийнхээ ачийг хариулахсан” гэдэг сэтгэлийн ухамсар тэр ариун нандин ёс, үндэсний ухамсрыг бүрдүүлж өгч байдаг. Гэтэл тэр номонд Монгол хүний оюун санаанд бүү хэл чихэнд наалдахгүй зүйл номнох гэж оролдсон байсан нь “хүн хүндээ чоно” хэмээсэн өрнөдийн үзлийн хийрхэл, хар амиа хичээсэн арчаагүй явуургүй зан суртахуун нэвт шингэсэн харагдана билээ. Тэр жудаг муутай онол шиг юмаа Монголд сурталчилах гэж бүтэл муутай оролдоод гадаадад ажиллаж амьдардаг Монголчууд дэмжиж магадгүй гэж эндүүрэв үү яав Өмнөд Солонгосыг зорьж, тасалбар зарж лекц тавьдаг хүн болсон чинь тэндэхийн Монголчууд тоож цуглаагүй учир асар их бухимдалтай эргэж ирсэн чимээ чих дэлсээд өнгөрнө билээ.
Харьцангуй саяхан даа, шинжлэх ухааны дандаа нээлт бүтээл туурвидаг Эрдэнэчимэг ч билүү нэг авгай байж байгаад алга болсон. Бүр 14, 15-н ном бичээд түүнийгээ бүгдийг нь шинжлэх ухааны нээлт бүтээл гээд өөрөө тодруулчихсан цохиж явсан. Тэгээд ч зогсохгүй ирээдүйг хардаг үзмэрч, дэлхийг аврах увидастай гэж өөрийгөө өргөмжлөөд хэдэн хүн мунхруулж өөрийгөө тойруулчихсан байж билээ. Тэгсэн ч удалгүй тар нь танигдаад нийгмийн тавцанаас бууж одсон доо, хөөрхий. Гэтэл халааг нь залгаад дандаа онол дэвшүүлдэг Молор-Эрдэнэ гэгч тодрон гарч ирлээ. Тэгээд сэтгэл санаа, үзэл бодол нь сайн төлөвшиж амжаагүй, үндэсний ухамсар дутмаг залуучуудыг мунхруулж, өөрийгөө “шинэ үеийнсартваахи” гэж ойлгуулсан бололтой. Үүнээс харахад дипломтой, дипломгүй хоёр “сартваахи”-ийн аяг зан, хүн мунхруулах аргачлал хэтэрхий адилхан байдаг нь яруу сайхнаар харагдах ажээ.
Үндэсний зан суртахуун, соёлоосоо харьшиж, бусдын соёлыг мэрэх төдий болж, саармагжсан хүн оюун санааны хугаралд орж дотоод ертөнц нь зэрлэгшсэн байдаг. Тийм учраас тэдэнд ямар ч ариун нандин зүйл гэх юм сэтгэлд нь үлдээгүй байдаг. Яагаад гэвэл тэд үндэстнийхээ өвлүүлж өгсөн ариун нандин зүйлийг үгүй хийчихсэн, харийн соёлын нарийн ширийн зүйлийг олж авч чадаагүй байдаг. Тиймээс тэд хэний ч зардас болж, хэдэн бор цаас өвөрлөж аваад хэний ч нарийн нандин зүйл өөд дайрч довтлохдоо сэтгэл өвддөггүй. Зон олноо удам гарал, үүх түүх, соёлтой нь хамт доромжилж байгаад тэдний удирдагч, эсвэл багш сартваахи нь болсон хүний түүх хаана ч, аль ч улс оронд гараагүй ээ. Хотонд орсон чоно мэт тийм хүнийг бусад газар оронд ч манай Монголын нэгэн адилаар ”адгийн муу урвагч” л гэж нэрлэдэг. Бусдын өмнөөс хуцах нохой болж эх нутаг, элгэн түмэн өөдөө хэл амаараа дайрч довтолж буй этгээдийг өөрөөр хэн ч гэж нэрлэх билээ дээ.
Саяхан л юм даа “Чингисийн этик хэрэгтэй” гэдэг ном их эзний тухай бичсэн бусад номуудын хамт шахцалдаад л номын дэлгүүрүүдээр харагдаж л байсан. Чингис хааныг шүтдэг хүн түүний этикийг судалчихаад бичээ юү дээ гэж л бодогдож байлаа. Гэтэл их эзний этикийг мэддэг тэр хүн өнөөдөр бодол санаагаа 180 хэм эргүүлчихсэн тийм хүн байгаагүй гэж ярьж байх юм. Байгаагүйг нь мэдсэн юм бол юун этикийх нь тухай бичмэр болж байсан юм бол доо. Ингэж 180 хэмийн хэмжээгээр савалгаатаж, фронтын хоёр талд гарч чаддаг хуйсгануур этгээд бол ёс суртахууны ямар ч хэм хэмжээгүй урваач шарваач, ноён нуруугүй, буурь суурьгүй, жудаггүй этгээд байдаг. Ийм этгээдийг манайхан “ичих нүүрэндээ элэг наасан, айх нүүрэндээ арьс наасан хүний үнэргүй амьтан” гэж жигшдэг.
Чингисийн нэрийг зарж идэж, түмэн олонд нэр нүүр олох гэж оролдоод бүтэлгүй болохоор хорсож хонзогнож эхэлсэн бололтойдог оо. Чингис хаан гэж хүн байгаагүй юм бол түүнийг хүн төрөлхтөний хоёр дахь мянган жилийн хүнээр тодруулсан америкчууд янз нь тэнэг амьтад болж таарч байна аа даа. Хамрынхаа үзүүрээс цааш гарахгүй богино бодолт тэр этгээд өвөг дээдсээ доромжлох гэж байгаад нийт хүн төрөлхтөнийг доромжлов бололтой. Түүнийгээ мэдээ ч үгүй яваа байхаа даа. Уул нь эх орондоо төдийгүй хүн төрөлхтөний өмнө хийсэн агуу их юмтай хүн л мянганы хүнээр тодорноо доо. Тэгэхлээр юу ч мэддэггүйгээс гадна юм дуулж сонсож, уншдаггүй хүн бололтой. Эсвэл уншсан, дуулсан, сонссоноо эргэнгүүтээ ор тас мартчихдаг хүн юм болов уу даа. Ер нь худалч хүн худлаа ярьсаар байгаад урьд юу ярьснаа мартчихсан өөрөөр ярих юм уу, урьд ярьсан зүйлээ үгүйсгэж байгаад баригддаг шүү дээ.
Баруунд сурч байсан шүү ухааны юм бол ядаж, Наполеоны хэлсэн “Чингис хаан хэзээ ч ялагдаж яваагүй. Харин би ялагдахын гутамшгийг үзсэн” гэж хэлж байсныг олж сонсоогүй юм байх даа. Наполеоноос хэдэн зуун жилийн хойно төрсөн мөртлөө Наполеоноос долоон дор байх ч гэж дээ. Уул нь түүн шиг хүмүүс хожим хойно төрснөөрөө түрүү барьж, түүхэн хүмүүсийг айхгүй муулж өөрийгөө дөвийлгөх гэж оролдож явдаг ойворгон зантай сан.
Монголчуудын хөлгөн судар болсон “Нууц товчоон”-ыг үгүйсгэж муйхарласан нь бас л тэнэгээрээ гайхуулсан хэрэг болж, Монгол нутгийн хязгаараас халгин гарч аливаа соёлыг хүндэтгэгч хүн төрөлхтөнийг гутаан доромжилсон хэрэг болсон гэлтэй. “Монголын нууц товчоон”-ыг дэлхийн шилдэг түүх-утга зохиолын цувралд оруулан хэвлэх шийдвэр гаргасан дэлхий дахины боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага ЮНЕСКО түүнийхээр бол байгаагүй номыг хэвлүүлж гаргасан баларсан байгууллага болж таарахнээ дээ. “Тэнэг хүн бүдүүн зүрхтэй” гэж яах аргагүй үнэн юм даа. Түүнээс гадна юунд даллахыг ч төсөөлж чаддаггүй, төсөөлөх чадваргүй байдаг ажээ.
“Монголын нууц товчоон” сүүлийн 100 гаруй жил эх хэлээсээ гадна хятад, япон, орос, герман, түрк, перс, франц, англи, чех, унгар, польш, казах зэрэг 14 хэлээр дэлхийн 15 оронд 60 гаруй удаа хэвлэгдэж гарсан юм шүү. Энэ гайхамшигтай түүх, уран зохиолын дурсгалыг зохиосон ард түмэн ямар аугаа их оюуны цapтай вэ гэдгийг хүн төрөлхтөн биширсэн учраас л бидэнд ийм хүндэтгэл үзүүлсэн юм.
Үргэлжлэл бий …
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
